Chuyện người vượt biên nhìn từ vụ nổ súng

 

Một biến cố bất thường xảy ra ở biên giới Việt – Trung vốn đã im ắng tiếng súng từ hơn 2 thập niên nay. Theo báo chí trong nước, nhóm 16 người, gồm 10 nam giới, 4 phụ nữ và 2 trẻ em đã thâm nhập nội địa Việt Nam, lúc 4 giờ sáng ngày 18/4. Trên đường vượt biên họ bị  bắt và đưa ra cửa khẩu để “làm thủ tục trao trả Trung Quốc theo quy định và thông lệ quốc tế”. Thủ tục trao trả đang được tiến hành ở phía Việt Nam thì vụ thảm sát xảy ra.

Vẫn theo báo trong nước, những người vượt biên đã cướp súng của bộ đội biên phòng Việt Nam và chống cự lại. Vụ việc khiến 7 người chết, trong đó có 2 bộ đội biên phòng Việt Nam. 5 người vượt biên thiệt mạng do kết quả của vụ đọ súng và nhẩy lầu tự tử.

Câu hỏi xung quanh những bức ảnh

Sau khi sự việc xảy ra ít giờ, có những hình ảnh về nhóm người vượt biên này không xuất hiện trên bất kỳ tờ báo chính thống nào, nhưng lại được chia sẻ nhanh chóng trên một số trang mạng xã hội. Trái với tâm lý bài Trung Quốc như thường thấy lâu nay trong dân chúng, những hình ảnh đó đã nhận được sự cảm thông, xót xa của nhiều người.

Những bức ảnh cho thấy, nhóm người vượt biên, được báo chí viết  chung chung là người Trung Quốc, thực chất là sắc dân hồi giáo Duy Ngô Nghĩ (Uyghur) thuộc khu tự trị Tân Cương.

4 người phụ nữ với khăn trùm và trang phục hồi giáo cùng 2 đứa trẻ sợ sệt dắt díu nhau được trao trả cho một đám lính  Trung Quốc với súng ống đầy người cho thấy một viễn cảnh không lấy gì làm sáng sủa đang chờ đợi họ phía bên kia biên giới.

Do yếu tố lịch sử và địa lý để lại, người Uyghur luôn bị coi như đứa ‘con ghẻ’ ngay trên mảnh đất của cha ông mình. Sau những xung đột với người Hán mấy năm gần đây, người Uyghur càng bị thanh trừng và phân biệt đối xử. Chính sách hà khắc và bất công của nhà cầm quyền khiến nhiều người bỏ quê hương ra đi, tạo nên một luồng di dân. Không có điều gì đảm bảo, đám đàn bà trẻ nhỏ không bị trừng phạt khi rơi vào tay công an Trung Quốc – bộ máy cai trị vốn nằm trong tay người Hán.

 

2 bức hình gây sốc khác là thi thể của những người chết và có thể cả người bị thương nằm chồng chất lên nhau trên mấy chiếc xe bò. Trong số đó, có người bị còng tay, không rõ đã chết hay bị thương. Đành rằng, hành động cướp súng của mấy người trong toán vượt biên và chống trả lại lực lượng biên phòng là vi phạm pháp luật nghiêm trọng và gây ra cái chết cho 2 bộ đội Việt Nam. Nhưng, ngay cả khi họ là tội nhân họ vẫn có những quyền tối thiểu, như được băng bó hay sơ cứu vết thương, nếu đã chết phải được che đậy mặt mũi, thân thể.

Một số bình luận trên các trang mạng xã hội bày tỏ sự lo ngại cho số phận những người bị hồi hương cũng như lên án sự vô nhân đạo được phơi bày trên mấy bức hình. Cũng có những câu hỏi đặt ra xung quanh hành xử của phía Việt Nam đã đúng chuẩn mực hay chưa, điều gì đã khiến những di dân này quẫn bách tới mức cướp súng chống trả. Và điều gì đã khiến họ chấp nhận cái chết bằng cách nhảy lầu, thay vì bị trả về phía bên kia biên giới?

Bên cạnh chuyện nhân đạo, không ít người đặt vấn đề chủ quyền khi trong bức ảnh là hình những lính Trung Quốc mặc quần áo rằn ri qua lãnh thổ Việt Nam để áp giải người Uyghur. Mặt khác, nếu những người vượt biên đã phạm tội gây chết người trên lãnh thổ Việt Nam, thì họ phải bị giam giữ, lấy cung, điều tra và xét xử theo khuôn khổ pháp luật Việt Nam. Việc trao trả vội vã khiến người ta liên tưởng, Việt Nam chỉ là một tỉnh lị của Trung Quốc, chứ không phải một quốc gia có chủ quyền.

Vượt biên -góc nhìn từ châu Âu

Việt Nam chưa phải là một quốc gia đủ giầu có và đủ nhân ái để trở thành đích đến cho những người nhập cư. Nhưng do vị trí địa lý, Việt Nam có thể trở thành điểm ‘quá cảnh’ cho một số người xuất phát từ những dân tộc ít may mắn hơn như người Tân Cương, Tây Tạng, Bắc Hàn để họ đến được với thế giới tự do. Một trường hợp khá nổi tiếng được ghi nhận đã vượt biên qua ngả Việt Nam để tới Đức là nhà văn Lưu Diệc Vũ của Trung Quốc. Và may mắn, ông đã vượt thoát.

Nhà nước Việt Nam có thể chưa có những chính sách hay kinh nghiệm ứng xử với người nhập cư nói chung và vượt biên vào lãnh thổ Việt Nam nói riêng, nhưng trong mấy thập niên qua, Việt Nam nằm trong top đầu về vượt biên cả bằng đường biển, đường hàng không, đường bộ.

Cả triệu người đã ra đi sau chiến tranh qua làn sóng thuyền nhân, trong đó chừng vài trăm ngàn nằm lại biển cả. Và tiếp theo là những người vượt biên vào châu Âu vẫn lắc rắc diễn ra cho tới nay.

Chưa có ai viết cặn kẽ về những ‘rừng nhân’ và chặng đường khổ ải mà họ phải luồn rừng lội suối kéo dài hàng tháng, thậm chí có khi cả năm để tới được châu Âu; từ đi bộ vượt rừng, bị lèn trong các xe bít kín, bị xếp lẫn với hàng hóa, nằm chồng chất trong cốp ô tô, bị bắt đi bắt lại. Mỗi người có thể  có một kết cục khác nhau, nhưng châu Âu nói chung và Ba Lan nói riêng có những chính sách nhất quán và khá cởi mở với người vượt biên.

Những người vượt thoát sau vài năm sinh sống, thường làm được giấy tờ cư trú, trở thành người hợp pháp qua những đợt ân xá của chính quyền. Nếu sang được Đức hay các quốc gia giầu có hơn, các trại viên còn được nhận tiền trợ cấp và được tự do đi lại, đi làm chui, rồi thỉnh thoảng trình diện sở di trú. Tùy theo chính sách cũng như ngân sách của từng quốc gia, những người nhập sư được hỗ trợ hội nhập bằng việc học tiếng miễn phí, tìm hiểu pháp luật, thậm chí học nghề.

Những người vượt rừng bị bắt được đưa vào các trại dành cho người tị nạn, được ăn uống và chăm sóc y tế đầy đủ. Rồi, tùy theo thỏa thuận của các bên liên quan, họ được trả tự do hoặc trả lại phía bên kia biên giới. Thông thường, những người này lại tiếp tục đợt vượt biên khác, cho tới khi thoát được.

Nhưng cũng có trường hợp, người vượt biên chứng minh được, sẽ bị ngược đãi khi trở về hoặc đang mắc bệnh hiểm nghèo mà chỉ điều kiện y tế ở châu Âu mới có thể chữa trị, thì họ sẽ được chấp nhận tị nạn.

Anh Đoàn Hòa, một người thông thạo về vấn đề nhập cư tại Séc chia sẻ về trường hợp, một phụ nữ Việt Nam tìm đường qua Séc xin tị nạn kinh tế. “Trong các trường hợp khác thì chắc chắn đơn của chị sẽ bị bác bỏ và trong vòng 15 ngày sẽ phải rời đất Séc. Khi vào nhập trại tị nạn, như tất cả mọi người khác, chị cũng phải qua khâu kiểm tra sức khỏe. Chính nhờ kiểm tra mà các bác sĩ đã phát hiện được chị ta mắc bệnh ung thư. Giám đốc trại báo cáo lên Bộ Nội Vụ. Bộ Nội Vụ trao đổi với Bộ Ngoại Giao và cuối cùng ĐSQ Séc ở Hà Nội được giao trách nhiệm xác minh khả năng chữa ung thư ở Việt Nam. Tất nhiên việc chữa bệnh không thể trì hoãn nên dù chưa có kết quả nhưng chị ta vẫn được đưa vào bệnh viện. Sau khi nhận được báo cáo từ Hà Nội về khả năng xấu nếu người phụ nữ này phải trở lại Việt Nam thì Bộ Nội Vụ đã đồng ý cho chị đó hưởng chế độ tị nạn”. Cũng xin lưu ý rằng, người phụ nữ này đã không phải trả một đồng nào trong suốt quá trình khám chữa bệnh, và những năm sau bệnh viện vẫn tiếp tục kiểm tra định kỳ miễn phí cho chị.

Từ câu chuyện trên, anh Đoàn Hòa đưa ra so sánh, nếu người Uyghur vượt biên trái phép thì công an cửa khẩu cũng phải giữ họ lại dưới hình thức tạm giam để lấy khẩu cung chứ không thể ngay lập tức lùa họ trở lại Trung Quốc như lùa cừu

Cần phải thừa nhận rằng, chính sự rộng lượng và chính sách nhân đạo của nhiều quốc gia đã góp phần hình thành nên cộng đồng người Việt hải ngoại với hơn 4 triệu dân hiện nay. Và cộng đồng này đang làm giầu cho đất nước bằng hàng (chục) tỉ đô la kiều hối gửi về hàng năm.

Chưa ai đòi hỏi Việt Nam phải xây trại hay chữa bệnh miễn phí cho  người tị nạn, nhưng là một quốc gia mang ơn thế giới vì đã cưu mang cả triệu người vượt biên, có lẽ đã đến lúc Việt Nam cần có cái nhìn cởi mở hơn và nhân ái hơn với những người ở các dân tộc khác, vì lý do gì đó buộc phải trốn chạy khỏi quê hương mình.

© Đàn Chim Việt