Alaska: Đất và Người

Tôi vừa thực hiện một chuyến du lịch Alaska. Xin chia sẽ với các bạn những điều trông thấy và học hỏi được. Các bạn từng nghe chuyện kể về Alaska qua các chuyến cruiser khởi hành từ Seattle (Hoa Kỳ) hay Vancouver (Canada) len lỏi giữa các quần thể đảo đông nam Alaska (Inside Passage) ghé thăm thủ đô Juneau ngắm nhìn các tảng băng nổi (icebergs) màu xanh dương và các dòng băng giá (glaciers) như những giải lụa trắng giăng trên nền núi xanh rì.

Tôi cùng gia đình con trai Cương-Phú và hai cháu nội Kaylee 12 tuổi, Sandy 9 tuổi đi từ Seattle bằng đường hàng không đến Anchorage, một thành phố biển nam Alaska. Sau đó chúng tôi dùng xe hơi đi vào vùng Fairbanks ở trung tâm Alaska rồi vòng trở về Anchorage theo một vòng tròn dài 1,600 km do sự thỏa thuận với một công ti du lịch. Công ti du lịch Explore Tours lo sắp xếp khách sạn, đề nghị các thắng cảnh đáng thăm viếng, thuê sẵn xe van và chuẩn bị các phương tiện di chuyển đặc biệt ra vào các vùng núi non vắng người không có đường sá tiện nghi. Chúng tôi tự lái xe và di chuyển theo lộ trình đã thỏa thuận, hoàn toàn tự do về ăn uống và giờ giấc, rất thuận tiện cho trẻ em và người lớn tuổi.

Tiểu bang Alaska gồm 5 vùng: Vùng nối với lục địa (Inside Passage) có thủ đô Juneau, vùng Trung Nam (South Central) thành phố chính là Anchorage; Tây Nam (Southwest) thành phố chính Bethel; Nội Địa (Interior), thành phố chính Fairbanks; và vùng Cực Bắc (Far North) thành phố chính Bartow. Alaska với 1 triệu rưỡi km2, rộng gấp 4.6 lần Việt Nam nhưng với dân số 683.000 người chỉ bằng 1/130 dân số Việt Nam. Dân cư có một không gian mênh mông trung bình một người có 2 km2 đất.

Đất Alaska và quần đảo Aleutian do ông Vitus Bering một người Đan Mạch (làm việc cho Nga hoàng) và một người Nga  ông Alexei Chirikov tìm được năm 1741. Hoa Kỳ mua lại của Nga năm 1867 với giá 7.2 triệu mỹ kim (2 xu một mẫu tây) do sáng kiến của bộ trưởng ngoại giao Hoa Kỳ William Seward dưới thời  tổng thống Abraham Lincoln. Khi bộ trưởng Seward ngỏ ý với Nga, dân Mỹ cho là một ý tưởng ngông cuồng vì không ai phí tiền mua một “cục nước đá”. Nhưng đã thành sự thật và sự mua bán được hoàn tất năm 1867 dưới thời tổng thống Andrew Johnson.

Hoa Kỳ mua Alaska cũng chỉ để đó. Thông kê lần đầu tiên năm 1880, Alaska có 33.426 người, trong đó có 430 người bản xứ (natives). Năm 1898 người Mỹ tìm thấy mỏ vàng, và khoảng 30.000 phu mỏ đến Alaska tìm vàng định cư vĩnh viễn tăng dân số lên dần và đóng góp mỗi năm hàng tỉ mỹ kim cho nền kinh tế Hoa Kỳ.

Tuy vậy kể cả những phu mỏ đến khai thác mỏ vàng và mỏ đồng cuối thế kỷ thứ 19, cho đến năm 1950 Alaska vẫn còn là một vùng đất hoang vu.

Năm 1968 hai công ti ARCO và Exxon tìm thấy dầu thô và khí đốt trong vịnh Prudhoe ở bờ bắc Alaska với trữ lượng lớn ước lượng 1.6 tỉ mét khối dầu và 740 tỉ mét khối khí đốt và bắt đầu khởi công đặt ống dẫn dầu từ vịnh Prudhoe chạy dọc Alaska xuống cảng Valdez dài 1.280 km mới tạo ra một công trình vĩ đại thu hút nhân tài và thợ thuyền. Dân số Alaska tăng nhanh và công trình thiết kế ống dẫn dầu cũng như sự vận hành của ống dẫn từ năm 1977 đã thay đổi hoàn toàn bộ mặt Alaska về kinh tế, môi sinh và dân số. Kỹ nghệ quan trọng khác của Alaska là khai thác gỗ, da thú và du lịch.

Khởi thủy Alaska có 11 giống dân gồm 5 luồng văn hóa nói 22 thổ  ngữ khác nhau từng sống tại 5 vùng riêng biệt. Họ đã trải qua một đời sống mà cuộc đời không có một việc gì  khác hơn là chống chỏi với cái lạnh và băng giá để sống còn. Các giống dân này  gồm người Eskimos, người da đỏ (Indians) và người Aleuts còn rất ít, và với tiện nghi của đời sống được tổ  chức sau này họ vẫn thích sống với thiên nhiên.

Đông nhất là người  Eskimos chiếm 55%  thuộc hai văn hóa Inupiat và Yupik ở trong những vùng khác nhau và ngôn ngữ khác nhau. Người Inipiat ở phía Bắc, người Yupik ở mạn Nam. Khoảng 33% là người da đỏ sống ở vùng giữa Alaska và vùng Đông Nam. Người Aleuts chiếm 15% sống trong vùng hải dảo Aleutians và vùng Prince Islands Sound gồm thành phố Valdez.

Alaska lại là nơi lý tưởng cho những người có vấn đề không thích hợp với lục địa. Lớp người thứ nhất là những người thất nghiệp triền miên không còn khả năng kiếm được việc làm tại lục địa đến Alaska làm ống dẫn dầu xuyên bang. Đa số trở về lục điạ, một số ở lại. Hạng người thứ hai bất mãn với cuộc sống tranh giành tìm đến Alaska nơi có nhiều việc làm và ít tranh chấp nhau. Hạng người thứ ba là thành phần bất hảo chạy trốn luật pháp. Họ là thành phần cô đơn và thường là thành phần gây tội phạm tại Alaska.

Do bản chất giang hồ người Alaska có một lối sống cởi mở chào đón bất cứ ai đến thăm tiểu bang của họ, nhưng bên trong chứa đựng những uẩn ức có thể bộc lộ thành giông bão. Câu hỏi đầu tiên trên môi của người Alaska là: “Bạn từ đâu tới?”. Câu hỏi tiếp theo là “Bạn có thích Alaska không?”  Bạn trả lời “có”, và dù bạn đến từ nước ngoài hay từ các tiểu bang Hoa Kỳ khác, họ cũng vui mừng ra nét mặt một cách chân tình.

Người Alaska hiền, cương trực và nóng tính. Ở Alaska cũng như bất cứ nơi nào trên thế giới cũng có những vụ án giết người, nhưng Alaska có những nét riêng biệt do tính tình và khí hậu khắc nghiệt của Alaska. Có một vụ thảm sát cuối thập niên 1980s người Alaska chưa quên.

Louis Hastings và vợ là Lennie Stoval gốc California đi Alaska hưởng trăng mật. Thích núi rừng giá lạnh và sự tỉnh mịch hoang dã đã dọn đến  Alaska năm 1982 chấp nhận đời sống thiếu thốn trong vùng hoang vu McCarthy của mỏ đồng Kennecott bỏ hoang từ năm 1938. Dân cư tại McCarthy là một nhúm thợ mỏ chừng 10 gia đình ở lại sinh sống và đều quen biết nhau như trong một đại gia đình dù nhà này cách nhà kia hằng dặm đường. Họ thường gặp nhau tại thùng thư do một máy bay tư nhân sở bưu điện thuê mang thư từ tới. Phi công Lynn Ellis lái máy bay đưa thư là một khuôn mặt quen thuộc trong cộng đồng nho nhỏ đó.

Họ đón vợ chồng Hastings một cách niềm nở. Đến McCarthy Hastings bị bệnh tâm thần trở chứng ra tay bắn chết tất cả cư dân tại McCarthy. Tại Alaska không có án tử hình, tòa phạt Hastings 634 năm tù ở. Hastings chống án lên toà trên với lý do bệnh tâm thần do (theo lời khai của Hastings) hít “hơi đồng” của mỏ đồng bỏ lại trong vùng. Không biết sự thật ở đâu vì tòa trên không xét khiếu nại của Louis Hastings.

Alaska rộng, ít đường sá, một phương tiện di chuyển tiện lợi là máy bay nhỏ một cánh quạt có thể đáp trên mặt nước hay sông băng giá nên cứ 40 người dân Alaska thì có một người biết lái máy bay. Dọc các bờ sông lớn máy bay nhỏ đậu sát ven sông như tại các bãi xe hơi.

Sandy, cháu gái 9 tuổi của tôi ghi gọn chuyến đi bằng Anh ngữ trong nhật ký của nó như sau (Sandy nghe hiểu và đọc được chữ Việt, nhưng chưa viết nổi chữ Việt):

“Gia đình tôi cùng Ông nội đi Alaska. Ở đó tháng 6 này chỉ có ngày dài 24 giờ mà không có đêm. Ba tôi lái 1,000 dặm xe từ thành phố Anchorage lên Talkeetna, đến Delani National Park, Fairbanks, ghé thành phố nhỏ mang tên North Pole, đến tỉnh Glennallen, Copper Landing, đến phi trường Chitina dùng máy bay nhỏ chở gia đình và Ông nội bay qua khu rừng núi Wrangell-Saint Elias và glacier Kennecott đến một khu du lịch không điện thoại, không báo giấy, không TV. Chỉ có ghế ngồi để thưởng ngoạn sự tĩnh mịch của thiên nhiên. Vòng trở về Valdez, đầu phía nam của ống dẫn dầu dài 800 dặm, thăm glacier Meares, đi phà, qua hầm đến Whitier rồi trở về Anchorage.

Thuyền phản lực chạy nhanh trên sông Talkeetna do Irael lái. Anh ta kể chuyện làm sao bố mẹ anh từ New York đã đến Talkeetna chiếm đất hoang theo chương trình của chính phủ. Ai đến ở một vùng đất hoang trong 5 năm sẽ trở thành chủ nhân. Bố mẹ anh đã sống 5 năm tại một nơi không có nước máy và cách đường giao thông gần nhất 20 dặm và đã trở thành chủ nhân vùng đất anh đang thừa hưởng.

Chúng tôi được biết về thực vật và động vật trong vùng Talkeetna do cô Jenny, một chuyên viên thiên nhiên học (naturalist) giải thích.

Cô Jenny mang kè kè một khẩu súng nòng dài có thể bắn hạ gấu đe dọa khách du lịch. Quyền có súng được ghi vào hiến pháp Hoa Kỳ, và mỗi tiểu bang đều có luật riêng quy định quyền mang súng khá khắc khe, ngọai trừ Alaska.

Xe buýt chở chúng tôi chạy băng qua rừng Delani (Delani National Park) một vòng dài hơn 70 dặm băng qua rừng cây thấp giữa các đỉnh núi tuyết phủ đầu non trắng xóa quanh năm (tundra), quan sát thú rừng sống thiên nhiên giữa núi rừng. Chúng tôi thấy được gấu, dê rừng, nai rừng, chó sói.

Xe lửa ngày xưa giữ lại y nguyên chở chúng tôi đi thăm mỏ vàng tại El Dorado, gần Fairbanks do nhạc sĩ guitar/violin Earl Hughes vừa đàn vừa hát vừa lái xe.

Earl Hughes: người lái tàu kiêm nghệ sĩ guitar, violin tài năng

Ông Hughes sinh đẻ tại Canada, đến hành nghề như một nghệ sĩ tại Alaska năm 1980, và suốt 18 năm qua là người lái tàu lửa và hướng dẫn giúp vui cho khách du lịch “đi tìm vàng”. Chúng tôi bất ngờ được ông Hughes giới thiệu có bố mẹ đến thăm và đang có mặt trên chuyến tàu. Tôi thấy hai ông bà cụ tóc bạc phơ, nhìn Earl đàn hát và rơm rớm nước mắt.

Tại El Dorado người ta chỉ cho chúng tôi cách đãi cát lấy vàng. Sau đó họ cho mỗi người một gói quặng để tự đãi lấy. Thật thích thú, chúng tôi đãi được vàng thật. Cân tại tiệm vàng tại chỗ, Ông nội được $11, Kaylee và Ba được $14, Mẹ và Sandy được $24. Tiệm vàng bán plaque đựng vàng và giây đeo cổ làm kỷ niệm. Mỗi ngày có hàng ngàn du khách vào thăm mỏ vàng, không ai khỏi mua plaque. Tiệm vàng bỏ công cân vàng du khách đãi được và thu tiền bán plaque “mệt nghỉ”.

Máy bay một cánh quạt chở 6 ông con chúng tôi vào Kennecott. Chúng tôi mang theo  một túi xách nhỏ, để xe van tại phi trường Chitina. Phi công cho chúng tôi bay trên các dòng băng thạch (glaciers) và đáp xuống gần khách sạn Kennecott glacier Lodge  nằm trên một đỉnh đồi bên bờ băng thạch Kennecott.

Kennecott Lodge: không điện thoại, không TV, không báo giấy

Từ  khách sạn nhìn góc nào cũng thấy như một tấm“bưu thiếp”. Chúng tôi tham gia một cuộc đi bộ 2 dặm có hướng dẫn trên băng thạch, một kinh nghiệm lý thú. Ông nội không đi. Bệnh viện gần nhất ở cách 16 km và chỉ có thể di tản bằng trực thăng. Ông nôi sợ trượt té gãy chân!
Từ Kennecott xe van trả chúng tôi về phi trường Chitina băng qua 60 dặm đường đất qua thung lủng Copper River. Từ Chitina, Ba lái về Valdez đi một vòng 9 giờ trên tàu nhỏ chạy trong cảng Valdez ngắm nhìn Icebergs, thú vật lạ như Otter bơi ngữa, cá voi lừng gù … và bức tường băng thạch Meares.

Băng thạch Meares cao ngất mấy trăm thước, một màu xanh dương, ngạo nghễ nằm dưới ánh sáng mặt trời chói chan, thỉnh thoảng từng tảng băng lớn mất thăng bằng đổ ùm xuống mặt  nước tạo ra những tiếng động kinh hồn.

Từ Valdez tàu ferry chở  xe và người đến Whittier. Từ Whitier Ba lái xe về  Anchorage qua một đoạn đường 30 dặm ngắn thôi, tuyệt đẹp. Đường quanh co qua những đồi tuyết và sông dài gặp biển như một bức tranh, băng thạch này nối băng thạch kia… thác Bridal Veil, thác Horse Tail… ngút ngàn”

Tôi thường tự hỏi bà Sarah Palin cựu thống đốc Alaska có phải là một người bất thường không? Bà làm chính trị như đóng tuồng. Chuyến du lịch Alaska lần này cho tôi nghĩ bà Palin sống, nói năng và hành động như một chính khách có truyền thống Alaska. Bà chủ trương cực hữu và thành thật với chính mình. Thích thì làm không giả dối và không quan tâm đến ai nghỉ như thế nào về mình.

Alaska cái gì cũng lạ. Nhưng trước khi rời Anchorage xin các bạn đừng quên đến tiệm phở Việt Nam (Vietnam Restaurant) địa chỉ 3030 Denali St. Anchorage, Alaska.  Phở tái ngon tuyệt $10 một tô. Vợ chồng chủ tiệm niềm nở hết nói!

July 1, 2011
binhnam@sbcglobal.net
www.tranbinhnam.com