Biển Đông: Từ sủi tăm đến nhiễm xạ

Viết entry này tôi chợt nhớ đến Jim Webb, một cựu binh Mỹ từng tham gia chiến trường Việt nam những năm 1970 tại Đà Nẵng. Là Thượng Nghị sỹ (TNS) vùng Virginia, Jim biết tiếng Việt, lấy chị Lê Hồng gốc Việt, dịu dàng, đầy nữ tính.

Hai vợ chồng đến dự lễ mừng Việt Nam vào WTO (01-2007) do Sứ quán Việt Nam tổ chức tại Washington DC. Người tham dự được chiêm ngưỡng thêm cả đứa con đầy tháng tuổi mà chị Hồng bế trên tay với nụ cười rạng rỡ. Xem ra, văn hóa Việt đã ăn sâu vào gia đình của chính trị gia Hoa Kỳ nổi tiếng này.

Những “đòn gió” tháng 8-2009

Không hiểu khi đến thăm Hà Nội vào ngày 18-8-2009, thăm thú các nơi vào ngày hôm sau (19-8), Jim có thời gian xem và nghe trực tiếp VTV1 phát những lời trên video “thú tội và xin khoan hồng” của mấy anh Nguyễn Tiến Trung, Trần Huỳnh Duy Thức, Trần Anh Kim và Lê Công Định hay không.

Từng là nhà báo trước khi thành chính trị gia, Jim nổi đình đám vì theo đuổi về dân chủ và nhân quyền, phát biểu ở đâu anh cũng thích nhắc đến mấy từ này. Thân cận với Barack Obama, trước khi đến Hà nội, người ta dự báo rằng, chủ đề này sẽ được Jim đưa lên bàn nghị sự.

Video “nhận tội” được chiếu cho 85 triệu người Việt Nam xem trước sự chứng kiến của Jim, Đại sứ  Michalak, cả hai thạo tiếng Việt, không phải ngẫu nhiên. Hẳn các vị ấy còn đọc được nhiều bài về biển Đông nhậy cảm đăng “bất ngờ” trên báo Việt Nam mấy ngày đó.

Thông điệp gửi đi cho nhiều phía có vài từ khóa: biển Đông, dân chủ, nhân quyền, láng giềng hữu nghị hay đồng minh chiến lược. Hoa Kỳ cần Việt Nam một chút, Trung Quốc giữ “tình bạn” với hàng xóm nhỏ, còn Việt Nam cần cả…hai. Nước cờ ngoại giao “leo dây” trong đối sách với các nước lớn cũng chỉ mong “mối tình hữu nghị sáng như biển Đông” không biến thành “rực lửa” như Georgia-Nga.

Họp báo tại Hà Nội

Jim cho rằng cần đứng về phía những nước nhược tiểu. “Hoa Kỳ cần cụ thể hơn trong việc bảo vệ chủ quyền của những vùng này”, khi phát biểu trong cuộc họp báo chiều 19-8-2009 tại Metropole (Hà Nội).

Jim còn chi tiết “Tôi không nhất thiết có ý làm việc đó bằng quân sự, mà ý của tôi là nói về quan điểm ngoại giao của chúng ta, lập trường quốc gia của chúng ta, và sự sẵn sàng của chúng ta trong việc trở thành một lực cân bằng với Trung Quốc, chứ không phải chống lại Trung Quốc trong khu vực”.  Có thể ngầm hiểu, ngoại giao và quân sự luôn song hành.

Thật ngạc nhiên, khi tiếp xúc báo giới, Jim không đề cập vấn đề bất đồng chính kiến với chủ nhà, mà muốn nỗ lực hơn để cân bằng ảnh hưởng của hàng xóm phương Bắc.

Thế là đã rõ, quyền lợi của Mỹ trong khu vực quan trọng hơn là vấn đề nhậy cảm khác.

Do hiểu văn hóa Á châu (bà xã thì thầm ngày đêm?), Jim đã tỏ ra khôn khéo trước “đòn” của Việt Nam. Và anh cũng không quên gửi một thông điệp tới cái “lưỡi bò”, đám rong biển Đông không “nhai” dễ thế được.

Một năm sau – quyền lợi rõ ràng hơn.

Tháng trước, dự hội nghị ARF 27 tại Hà Nội, Hillary đã gửi một thông điệp khác tương tự, việc giải quyết hòa bình tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông nằm trong quyền lợi quốc gia của Mỹ và kêu gọi các nước thương lượng giải pháp.

Tại hội nghị ARF 27, bà Clinton đã nói rằng chấm dứt bất đồng ở Biển Đông là “then chốt cho ổn định khu vực” và bảo đảm “thương mại không bị cản trở”, là “ưu tiên ngoại giao hàng đầu” của Mỹ.

Trong cuộc trao đổi với VN, bà nói, Hoa Kỳ xem Việt Nam không chỉ quan trọng như một quốc gia đơn lẻ, mà còn như “một phần trong chính sách tăng cường sự hiện diện của Mỹ tại châu Á-Thái Bình Dương, đặc biệt là Đông Nam Á”.

“Hoa Kỳ ủng hộ tiến trình ngoại giao hợp tác giữa tất cả các bên để giải quyết các tranh chấp lãnh thổ mà không viện tới đe dọa. Chúng tôi phản đối việc sử dụng hay đe dọa vũ lực bởi bất kỳ bên nào”.

Trong lúc Hillary viếng thăm, không có bất đồng chính kiến nào bị bắt hay cản trở. Dẫu rằng, họp báo tại Hà Nội, Hillary đã nói rõ, chính phủ Mỹ sẵn sàng tiến lên giai đoạn hợp tác mới với Việt Nam, dù còn quan ngại và “khác biệt sâu sắc” về nhân quyền giữa hai bên, về vi phạm tự do internet.

Nghệ thuật “leo dây” đang có phần ngả nghiêng.

Biển xa có nhiễm… xạ?

Đương nhiên những lời phát biểu của Hillary được người Trung Quốc phân tích rất kỹ, từng lời và kể cả giọng điệu hay cái vung tay. Phản đối chính thức được phát đi cả trên sóng phát thanh lẫn trên sóng biển.

Truyền thông Trung Quốc liên tục đả kích điều mà họ gọi là “âm mưu can thiệp của Hoa Kỳ” ở Biển Đông sau khi Washington hô hào cho việc áp dụng đường lối đa phương để giải quyết vụ tranh chấp chủ quyền giữa Trung Quốc với Việt Nam và các nước khác trong khối ASEAN. Rằng, Hoa Kỳ đang tìm cách khích động các quốc gia Đông Nam Á về vấn đề biển Đông để ngăn chặn sự trỗi dậy của Trung Quốc

Hải quân Trung Quốc phô diễn sức mạnh tại biển Hồng Hải trong bối cảnh cuộc tập trận chung giữa Mỹ, Hàn Quốc và Nhật Bản. Trung Quốc còn ra lệnh cho bắn đạn thật trên biển Đông.

Như đổ thêm dầu vào lửa, từ bộ Ngoại giao Mỹ lại có tin về Việt Nam và Hoa Kỳ đang tiến hành thương lượng hạt nhân. Đương nhiên đây là năng lượng hạt nhân phục vụ hòa bình. Tuy vậy, khi đã nắm vững kỹ thuật hạt nhân thì chuyển việc sang làm giầu uranium và có thể sở hữu quả bom nguyên tử là một quãng đường không xa hơn đi từ đất liền ra đảo…Sinh Tồn.

Tin tức này nguy hiểm như rò rỉ phóng xạ. Tờ Nhật báo China Daily hôm 6/8 cho rằng, các cuộc thương thuyết giữa hai nước Việt-Mỹ về việc hợp tác, chia sẻ nhiên liệu và kỹ thuật hạt nhân phá vỡ sự ổn định và trật tự quốc tế.

Họ lo ngại là phải thôi. Tưởng tượng ra anh bạn nhỏ được tặng 16 chữ vàng lại có khả năng làm chủ công nghệ nguyên tử, trong khi “mình” chỉ muốn các “ấy” bán tài nguyên, cho thuê đất rừng, khai thác boxit, để lưỡi bò liếm dần biển, lấy sữa nuôi nước “ta” đang đói nguyên liệu.

Chưa phải đã hết. Mới hôm rồi (8-8-2010), hàng không mẫu hạm USS George Washington neo ở biển Đông, các quan chức VN đã tới thăm. Mấy hôm nữa tàu khu trục USS John McCain cập bến VN để “trao đổi văn hóa, các hoạt động như tìm kiếm và cứu hộ”. Kỹ thuật cứu hộ đâu có cần tới khu trục hạm.

Cách đây gần 50 năm (5-8-1964), người Mỹ ném bom miền Bắc VN, quyết đưa nước này về thời kỳ đồ đá. Bao nhiêu phản lực được cất cánh từ chiếc tầu sân bay này. Sau 35 năm, người Việt bước lên tầu USS, chuyển từ thù hận sang hợp tác.

Tầu sân bay đậu ngoài khơi Đà Nẵng có phải là thông điệp ngầm gửi đi cho ai khác nữa không thì chịu. Chỉ biết, hải quân Trung Quốc đang theo sát từng động thái của USS và màn chào mừng trên boong, không bỏ qua một tín hiệu ra đa nào phát đi từ đây.

Nhớ lại phát biểu của Jim Webb cách đây một năm tại Hà Nội “Tôi không nhất thiết có ý làm việc đó bằng quân sự…”, khi bàn về tranh chấp trên biển Đông.

Một năm sau đó, Hillary nhắc lại rõ hơn, những vụ này cần phải được giải quyết mà không có những hành động cưỡng ép, đe dọa hay sử dụng vũ lực.

Miền biển quanh Trung Hoa đang có những cuộc tập trận, tầu do thám, tuần ngư, bắn đạn thật, tin hợp tác hạt nhân đan xen với USS viếng thăm, các quan chức lên tiếng, kể cả ai đó vội vàng cải chính tin “chưa chính thức”.

Biển Đông đang có tầu ngầm đi lại sủi tăm. Gần đây có cả nguy cơ “phóng xạ” rò rỉ từ tranh chấp không có lối thoát vì lòng tham không đáy. Nghệ thuật ngoại giao “leo dây” có thể mất thăng bằng vì sự lựa chọn đôi khi chỉ có giới hạn.

Thế hệ tương lai hai bên bán cầu

Đứa con của Jim Webb (Georgia Le Anh) nay đã bốn tuổi. Với dòng máu pha trộn Mỹ-Việt, lớn lên trong cái nôi văn hóa Đông Tây, cháu sẽ rất thông minh, vừa mạnh mẽ như bố Mỹ, lại vừa nhẹ nhàng uyển chuyển như mẹ Việt. Hy vọng không như cha anh, cao bồi cáu lên vác B52 rải thảm, người dưới mặt đất nghiến răng ấn nút SAM 2, để kẻ khác vỗ tay hưởng lợi.

Mong sao thế hệ ấy, khi trưởng thành, biết chế ngự và có tầm nhìn win-win, giữ cho vùng lãnh hải này yên ả như Thái Bình Dương, không còn cảnh tầu lạ đâm thuyền quen, chẳng cần USS hay uranium làm biển Đông nhiễm xạ.

Blog Hiệu Minh