Vị Giáo sư Việt Nam nổi tiếng thế giới về nghiên cứu lỗ đen vũ trụ

Công trình nghiên cứu về tính siêu chảy của lỗ đen trong vũ trụ của GS. Đàm Thanh Sơn đã được các nhà khoa học thực nghiệm bước đầu kiểm chứng

Giới khoa học Việt Nam thường kháo nhau rằng, Việt Nam sẽ có 2 “ông Nobel” là GS. Đàm Thanh Sơn (ĐH Washington DC) và GS. Ngô Bảo Châu (ĐH Chicago) cả hai đều là cựu sinh viên Đại học Quốc gia Hà Nội. GS. Ngô Bảo Châu được biết đến với lời giải cho bài toán Langland, còn GS. Đàm Thanh Sơn nổi tiếng với công trình nghiên cứu về tính siêu chảy của lỗ đen trong vũ trụ.

* Giáo sư đang “lao thân” vào một trong những lĩnh vực nghiên cứu hóc búa nhất của khoa học hiện đại. Vậy lĩnh vực đó là gì thưa ông?

Giáo sư Đàm Thanh Sơn: Hiện nay, tôi nghiên cứu về chất plasma quark gluon. Đây là trạng thái của vật chất ở nhiệt độ rất cao, tới hàng nghìn tỷ độ C (10¹² độ C).  Trạng thái này đã từng tồn tại trong những khoảnh khắc đầu tiên của vũ trụ, và người ta đang tìm cách tái tạo lại nó trong phòng thí nghiệm. Trong quá trình tái tạo này, người ta tìm ra chất plasma quark gluon có một tính chất rất lạ, độ nhớt của nó rất thấp. Tôi muốn hiểu chi tiết hơn về trạng thái này, và tại sao độ nhớt lại thấp.

* Lĩnh vực nghiên cứu phức tạp như vậy chắc hẳn đòi hỏi những thiết bị tối tân nhất?

Giáo sư Đàm Thanh Sơn: Trái lại, là một nhà lý thuyết, các công cụ nghiên cứu của tôi hết sức đơn giản: một tập giấy nháp, một cái bút, và một thùng rác để vứt các tính toán sai hoặc vô dụng (trong đó có thể thùng rác là quan trọng nhất!). Ngoài ra, tôi còn sử dụng máy tính cá nhân, có nối vào Internet.

* Thì ra làm một nhà lý thuyết thì không đòi hỏi và tốn kém như làm thực nghiệm. Vậy nên chăng trong điều kiện ở Việt Nam chúng ta cần phát triển nghiên cứu lý thuyết?

Giáo sư Đàm Thanh Sơn: So với những người làm vật lý thực nghiệm thì chi phí cho một nhà vật lý lý thuyết hết sức nhỏ bé. Một máy tính cá nhân thì giá cùng lắm là vài nghìn USD, trong khi đó chi phí ban đầu cho một phòng thí nghiệm vật lý chất rắn phải tính bằng hàng trăm nghìn USD. Có người có thể đặt câu hỏi, vậy trong hoàn cảnh Việt Nam, phải chăng trước mắt ta nên tập trung phát triển vật lý lý thuyết, và đến khi có một hạt nhân vật lý lý thuyết mạnh và có đủ điều kiện về kinh tế, ta có thể bắt đầu đầu tư vào nghiên cứu thực nghiệm? Con đường này nghe có vẻ rất hấp dẫn. Tiếc thay, vấn đề không đơn giản như vậy.

* Cụ thể như thế nào thưa giáo sư?

Giáo sư Đàm Thanh Sơn: Một nhà nghiên cứu giỏi trong ngành vật lý lý thuyết phải biết những kiến thức cơ bản về vật lý hiện đại, như cơ học lượng tử, vật lý thống kê. Tuy nhiên, có kiến thức thôi chưa đủ, điều quan trọng hơn là phải “đánh hơi” được ở đâu ta có thể tìm ra những quy luật mới của tự nhiên. Một nhà vật lý lý thuyết cần có hai kỹ năng: một là kỹ năng tính toán, tức là có thể làm các phép tính dài mà không bị nhầm lẫn, và thứ hai là biết được những vấn đề nào là quan trọng nhất để tiến hành tính toán. Kỹ năng thứ nhất có thể luyện được, kỹ năng thứ hai đòi hỏi nhiều kinh nghiệm, và không phải ai cũng có được.

Làm sao để biết được vấn đề gì là quan trọng, vấn đề gì không? Điểm then chốt là ở chỗ này: Vật lý là một khoa học thực nghiệm. Vấn đề quan trọng là các vấn đề có quan hệ trực tiếp đến thế giới tự nhiên. Một nhà vật lý lý thuyết giỏi là một người biết hiện trạng của vật lý thực nghiệm: Những tiên đoán nào của lý thuyết có thể kiểm tra được bằng thực nghiệm? Những kết quả thực nghiệm nào đang đòi hỏi lý thuyết giải thích? Một nhà lý thuyết không những phải biết các kết quả công bố trên báo chí, mà phải biết sàng lọc: kết quả nào đáng tin, kết quả nào không? Bởi vì có nhiều kết quả thực nghiệm sau một thời gian lại hóa ra là sai. Ví dụ như việc khám phá ra hạt Theta+1.

Làm sao nhà vật lý lý thuyết có thể chọn lọc được trong một mớ bòng bong, kết quả thực nghiệm nào là đáng tin cậy, kết quả nào khả nghi ? Để làm được việc này, những người làm lý thuyết phải dựa vào một đội ngũ các cộng tác viên, đồng nghiệp, trong đó có những đồng nghiệp trực tiếp làm thực nghiệm. Qua họ, các nhà vật lý lý thuyết sẽ có được những thông tin chính thức, bán chính thức, thậm chí cả tin đồn (ví dụ, “nghe nói ở A người ta đang định kiểm tra lại thí nghiệm của B…”).

* Xin cảm ơn GS!

Nguồn: An ninh Thủ đô