Một bài hịch liên quan đến hai nhà văn Yêu Nước: Nguyễn Đình Chiểu và Trương Vĩnh Ký

Ở trong nước mấy chục năm nay người ta không chứng minh, chỉ đề quyết rằng Trương Vĩnh Ký (TVK) là người theo Tây, ông làm công chức cho Tây (thông dịch viên, thầy giáo trường Thông Ngôn..), làm quan trong triều đình Việt Nam nhưng dưới sự điều khiển của Tây… Vậy thì TVK phải bị xổ toẹt ra khỏi danh sách danh nhân Việt Nam bằng mọi cách.

Kết tội ông là tạo nên Cái Oan Thế Kỷ.

Ta chỉ cần dựa trên một vài bài văn mà TVK cho đăng trên nguyệt san giáo dục Thông Loại Khóa Trình (Miscellanées) do ông chủ trương để thấy rằng ông không ưa Tây. Cái khó là dưới sự kềm kẹp và nhiều mũi dùi chăm chăm vào mình, ông TVK phải rất cẩn thận nên sự chống đối đó cũng hơi khó thấy. Khó thấy nhưng ta cũng tìm được.

Trong Thông Loại Khóa Trình ông đăng bài Vè Nằm Giỏ nói về sự cực khổ của người dân phải chịu trong việc canh phòng. Dưới thời Pháp thuộc nói về chuyện khổ của dân thì chắc chắn là không ưa người Pháp rồi.

Cũng trong Thông Loại Khóa Trình, bài HỊCH CON MUỖI (Miscellanées số 8 tháng 12-1888) ông đăng một bài mà ai ai đọc qua cũng biết rằng đó là ám chỉ người Pháp với sự xấu xa và lòng tham lam của thực dân được mô tả một cách khéo léo.

Ông TVK không cho biết tác giả- ai dám xưng mình là tác giả một bài có thể chết người như vậy – Khi sửa soạn đăng bài nầy trên tờ báo của mình, chắc ông TVK muốn giữ sự an toàn cho tác giả lúc đó còn sống.

Giả thuyết mà ta có thể tin tưởng nhứt: Nguyễn Đình Chiểu (NĐC) chính là tác giả bài Hịch Con Muỗi vì Nguyễn Đình Chiểu, mới mất vài tháng trước, đã là tác giả nhiều bài văn tế lộ ra rõ ràng lòng yêu nước của ông.

Vấn đề đặt ra là tại sao những bài khác có tên tác giả mà bài Hịch Con Muỗi lại không. Thưa vì khi TVK sửa soạn in bài nầy trên Thông Loại Khóa Trình thì NĐC còn sống.

Tác giả lấy con vật làm hại người để ám chỉ người Pháp lúc đó.

Và người chủ trương tờ báo cho đăng bài nầy trong lúc người Pháp quá mạnh trên đất nước Việt (1888) quả là người can đảm với lòng yêu nước không thể nghi ngờ gì được.

Điều đáng ghi nhận là bài Hịch Con Muỗi nầy sau đó được một nhà Nho viết lại cùng ý – vẫn trách con muỗi để ngụ ý chống Pháp – nhưng bỏ đi những điển tích bác học vốn khó hiểu và khó phổ biến. Bài Phú nầy bằng chữ Nôm chúng tôi sẽ giới thiệu trong một ngày gần đây.

(NVS, Victorville, CA, cuối tháng Giêng năm con gà 2017)

————————————————–

HỊCH CON MUỖI

Tượng mắng:

Thật loài rất mọn, Quả giống nhỏ nhoi.

Ngày thì ở bụi ở bờ, Tối lại dạo làng dạo xóm.

Tụ côn đồ chi phỉ loại, Tùng ác đảng chi gian manh.

Âm mưu toan hại người lành, Độc kế cắn châm kẻ khó.

No bụng chẳng thương con trẻ nhỏ, Cành hông nào đoái đứa dân nghèo.

Trường giáo đạo thánh nhơn đương bình câu tứ đức, lúng lính vô chích áo học trò.

Cửa thiền môn hòa thượng đương tập giảng chúng sanh, rình mò vô châm đầu thầy sãi.

Sanh trong nước sao ngươi khuấy nước, Ở dưới trời lại hại con trời.

Nơi cung viện chỗ trong cấm địa, Dám vào ve vản ngày đêm.

Trên lầu đài thật chốn phép nghiêm, Mà tới xông pha năm tháng.

Hoa chỉ xuân phong chẳng ngán, Hồng nhan má phấn không kinh.

Trên bệ phụng còn khi lăng thánh thượng, Xao xiếng trước ngai rồng.

Dưới sân chầu vượt lễ đình thần, Vãn ve nơi mảng hạt.

Chốn kinh kì là chỗ đế vương, Trong cung điện là nơi phi hậu.

Rất đỗi lầu son các tía, Chẳng sợ phép lịnh nghiêm

Huống chi trướng phụng màn loan, Đi làm loạn ô quốc thể.

Chẳng có thương người vì nước tôi ngay, Chốn phong trần nằm giá khóc măng.

Làm cho đau ốm anh hùng, Làm cho gầy mòn tướng sĩ.

Vạn vật của giống sanh tạo hóa, Còn chẳng sợ phép thiên đình

Con dân thật xích tử quốc gia, Đà không kính trong vương thổ

Chữ rằng quốc pháp nan dong, Có chữ luật hình bất miễn

Tội gã chép nam sơn đà chẳng hết, Nhơ ngươi rửa bắc hải cũng không cùng

Nay luật nghị đốt loại sanh lòng độc dữ, Đặng răn người cải ác tùng tân

Nay án ra trừ kẻ ngoan hung biến dạ, Đặng giải kẻ khử tà qui chánh

Rao tam quân lãnh mạng, Phủ tướng sĩ lịnh truyền.

Đuốc Đơn Điền soi thấu u thâm, Đốt loài cho tận tuyệt.

Lửa Thoại Thị soi cùng yếu lộ, Diệt đảng chẳng tái sanh.

Hịch tống ra rao khắp hương lân, Ấn phát chạy thông trong lê thứ.

Sao cho biết:

Thuận thiên giả hảo, Nghịch thiên giả vong

Lấy vật nọ khuyên răn, Để truyền trong thiên hạ.

(Nguyễn Văn Sâm, soạn theo bản của TVK với những sửa đổi chánh tả, cách trình bày và sai lầm đánh máy…)

Nguyễn Văn Sâm