Con đường phía trước [4]
Bạn cũng có thể bấm ra một bản đồ để từ đó bạn có thể đi vào một khu phố hay xem lướt qua các phòng của một khu nhà. Bạn cũng có thể xem cận cảnh hoặc viễn cảnh một khu vực nào đó một cách dễ dàng. Chẳng hạn bạn muốn mua một máy cắt cờ. Nếu màn hình trình chiếu khu vực bên trong của ngôi nhà, bạn có thể đi ra khỏi nhà bằng cửa sau, tại đó bạn có thể thấy các mốc hàng rào, và một nhà để xe. Khi bấm vào nhà để xe thì bạn đã ở bên trong rồi, bạn có thể nhìn thấy các loại dụng cụ, trong đó có cả chiếc máy cắt cờ. Bấm vào chiếc máy cắt cờ, bạn có thể xem thông tin có liên quan như quảng cáo, bản tóm tắt, bản hướng dẫn sử dụng máy, và các phòng trưng bày trong không gian điều khiển học. Việc sso sánh một số cửa hàng diễn ra thật đơn giản và nhanh chóng. Khi bạn bấm vào hình ảnh của nhà để xe và muốn tìm hiện lên ở phần sau của màn hình do các máy phục vụ ở xa hàng ngàn dặm trên xa lộ chuyển tới.
Khi bạn chỉ vào một vật trên màn hình để đọc thông tin về vật đó, tức bạn đang sử dụng một hình thức của dạng “siêu liên kết-Hyperlinking”. Dạng siêu liên kết giúp cho người sử dụng có thể nhảy từ lãnh vực này sang lãnh vực thông tin khác ngay trong tích tắc, giống như kiểu con tàu vũ trụ trong phim khoa học viễn tưởng nhảy từ địa điểm này sang địa điểm khác. Dạng siêu liên kết trên xa lộ thông tin giúp bạn tìm được những câu trả lời cho câu hỏi của bạn khi nó tự nhiên nảy sinh ra và bạn cảm thấy thích thú. Chẳng hạn bạn đang xem chương trình thời sự và bạn thấy một người đang đi cùng với Thủ tướng Anh mà bạn không sao nhớ ra được. Bạn muốn biết người ấy là ai. Bạn dùng bộ điều khiển từ xa của máy thụ hình của bạn bấm ngay vào người đó. Hành động đó của bạn sẽ làm xuất hiện một tiểu sử và một danh mục của các sự kiện mà con người đó xuất hiện trong thời gian gần đây. Bấm vào mục nào có trong danh mục trên, bạn có thể đọc hoặc xem các thông tin có liên quan, và bạn có thể nhảy từ mục này sang hàng loạt các đề tài khác và xem các hình ảnh, nghe các thông tin từ các nơi trên thế giới liên quan tới con người đó.
Bạn cũng có thể sử dụng hệ thống dẫn đường không gian để đi du lịnh. Nếu bạn muốn xem cách người ta phục chế các tác phẩm nghệ thuật trong một bảo tàng, bạn có thể “đi dạo” quanh để xem nhiều tác phẩm khác nhau như chính bản thân bạn đang thực sự có mặt tại đó vậy. Bạn muốn đi sâu vào chi tiết của một bức hoạ hay một pho tượng, bạn lên sử dụng một siêu liên kết. Không có nhiều người, không phải chen lấn xô đẩy, bạn có thể hỏi bất cứ vấn đề gì mà không phải lo lắng vì không được trả lời. Bạn có thể bất ngờ gặp những điều thú vị hệt như trong một phòng triển lãm ảo không giống như việc dạo quanh một phòng triển lãm thực, nhưng nó cũng tạo cho bạn cảm giác gần giống, cũng như việc bạn xem một điệu vũ ba-lê hay một trận bóng rổ trên truyền hình cũng không kém phần hào hứng cho dù bạn không có mặt tại nhà hát hay sân vận động.
Nếu có những người khác cũng cùng xem một “bảo tàng” với bạn, bạn cũng có thể chọn để xem và giao lưu với họ hay không tuỳ bạn thích. Chuyến đi thăm của bạn không hẳn là đơn độc. Một số điểm sẽ được dành riêng cho giao tiếp xã hội điều khiển học; một số địa điểm khác người ta không nhìn thấy nhau. Một số nơi buộc bạn phải xuất hiện, còn nơi khác thì không. Cách mà bạn nhìn những người sử dụng khác sẽ tuỳ thuộc vào sự lựa chọn của bạn và luật lệ của địa điểm đó.
Nếu bạn sử dụng một hệ thống dẫn đường không gian thì nơi bạn đang tham quan không phải là cảnh thực. Bạn cũng có thể tạo lập nên một địa điểm tưởng tượng ra và quay trở lại với nó khi nào bạn muốn. Trong bảo tàng riêng của bạn,bạn có thể di chuyển các bức tường, bổ xung thêm các bức tranh, bố trí lại các tác phẩm. Bạn cũng có thể bố trí tất cả các tranh tĩnh vật vào một nơi, thậm chí trong đó có cả một bức tranh tường chưa hoàn thành được cheo trong phòng tranh nghệ thuật cổ la mã, và một bức tranh lập thể của Picasso trong phòng tranh của thế kỷ 20. Bạn cũng có thể đóng vai nhà sưu tập,thu thập tất cả những tác phẩm nghệ thuật bạn ưa thích trên toàn thế giới về “treo” trong phòng tranh của bạn. Giả sử bạn muốn có một bức tranh về một phong cảnh khá ấm cúng vẽ một người đàn ông đang được một con sư tử dùng mũi của nó du ngủ, song bạn không thể nào nhớ ra được tên người hoạ sĩ đã vẽ bức tranh đó hoặc nơi bạn đã được xem nó lần đầu. Xa lộ thông tin không bắt bạn phải cất công đi tìm. Bạn chỉ cần mô tả những gì bạn muốn bằng cách nêu ra câu hỏi. Câu hỏi đó sẽ khởi động máy điện toán hoặc các thiết bị ứng dụng khác của bạn tìm chọn trong một kho lưu trữ thông tin để tìm ra bức tranh đúng với miêu tả của bạn.
Bạn còn có thể làm cho bạn bè của bạn cùng đi tham quan với bạn dù người đó đang ngồi gần bạn hay đang ở một chân trời khác. Bạn có thể giới thiệu “Đây, giữa hai bức tranh của Raphael và Modigliani và bức vẽ bằng các ngón tay mà tôi đã thực hiện từ lúc mới lên ba.”
Loại cuối cùng trong hệ thống dẫn đường là một loại,xét về nhiều phương diện khác nhau,hữu ích nhất so với các loại. Đó là trình đại lý (agent) đây là một bộ lọc đã được nhân cách hoá và thể hiện tính chủ động. Công việc của trình đại lý là giúp đỡ bạn. Trong thời đại thông tin, việc tạo ra trình đại lý là nhằm giúp bạn tìm chon thông tin.
Để có thể hiểu được cách thức một đại lý giúp bạn trong nhiều công việc khác nhau hãy xem cách nó cải tiến giao diện của máy điện toán cá nhân hiện như thế nào. Hiện trạng của giao diện đang dùng là giao điện đồ hoạ,như Apple của Macintosh và Window của Microsoft, những giao diện này miêu tả thông tin và mối quan hệ trên màn hình thay vì chỉ thể hiện chúng bằng văn bản. Giao diện đồ hoạ cũng giúp cho người sử dụng có thể chỉ hoặc di chuyển các vật, kể cả hình ảnh, chung quanh màn hình.
Những giao diện đồ hoạ hiện còn phức tạp để sử dụng cho các hệ thống trong tương lai. Chúng ta đã nhồi nhét quá nhiều cách chọn lựa trên màn hình đến nỗi những chương trình nào ít hay dùng tới cảm thấy nản lòng. Những phương tiện trên thật là tuyệt vời và chúng giùp người ta làm quen nhanh chóng với phần mềm,nhưng đối với người sử dụng trung bình thì chúng thiếu phần hướng dẫn để giúp cho họ cảm thấy yên tâm. Hệ thống đại lý sẽ sửa chữa những thiếu sót đó.
Sở dĩ hệ thống đại lý biết cách giúp bạn một phần là nhờ máy điện toán của bạn nghi nhớ các hoạt động trước đây của bạn. Nó có thể tìm được cách thức để làm việc với bạn một cách có hiệu quả hơn. Thông qua tính chất kỳ diệu của phần mềm, các thiết bị thông tin nối với xa lộ sẽ học từ cách giao lưu của bạn và sẽ nêu cho bạn những gợi ý cần thiết. Tôi gọi nó là “phần mềm mềm hơn”.
Phần mềm giúp cho phần cứng thực hiện một số chức năng, nhưng một khi chương trình đã được viết ra thì nó hoạt động như cũ vì phần mềm mềm hơn. Phần mềm mềm hơn sẽ xuất hiện để giúp cho công việc thông minh hơn trong khi bạn đang sử dụng nó. Nó sẽ nắm bắt yêu cầu của bạn cũng gần giống như một người trợ lý thực sự và công việc sẽ trở lên có hiệu quả hơn học về bạn và công việc của bạn. Khi người trợ lý mới bắt tay vào công việc trong ngày đầu tiên, bạn không thể yêu cầu anh ta chuẩn bị một tài liệu giống như biên bản ghi nhớ mà bạn đã chuẩn bị vài tuần trước đây.
Bạn không thể nói một cách giản đơn “hãy gửi cho những ai cần biết một bản sao tài liệu này”. Nhưng qua thời gian vài tháng hay vài năm, người trợ lý đó sẽ trở lên có giá trị hơn vì anh ta đã tích luỹ được kinh nghiệm và hiểu được ý muốn của bạn trong từng công việc.
Máy điện toán hiện nay cũng giống như người trợ lý trong ngày làm việc đầu tiên vậy. Nó cần được chỉ vẽ càng rõ ràng, cụ thể càng tốt. Và nó cũng vẫn sẽ mãi mãi là người trợ lý làm việc trong ngày đầu tiên. Nó sẽ chẳng bao giờ điều chỉnh bất cứ việc gì khi làm việc với bạn. Chúng ta đang xúc tiến việc hoàn thiện phần mềm mềm hơn cho hoàn hảo hơn. Không có ai lại cứ đeo bàm mãi một người trợ lý, trong trường hợp này là phần mềm, không biết rút ra những bài học từ trong kinh nghiệm.
Gả sử bây giờ tôi có một đại lý biết học tập, tôi sẽ giao cho đại lý ấy một số công việc. Chẳng hạn, sẽ rất có lợi nếu nó có thể lướt qua tiến độ công việc của các công trình, ghi nhận những thay đổi, và nêu bật những gì tôi cần phải chú ý. Nó sẽ nắm bắt những tiêu chuẩn thu hút sự chú ý của tôi: quy mô của công trình, những công trình nào phải phụ thuộc vào tiến độ của nó, nguyên nhân và thời gian chậm chễ. Nó cần phải biết khi nào thì thời gian chậm trễ trong hai tuần có thể bỏ qua được, và khi nào thì nó là dấu hiệu rắc rối thực sự mà tôi phải can thiệp kịp thời trước khi trở lên tệ hại. Cần phải có thời gian mới có thể đạt được mục tiêu này, phần vì việc cân đối cho được tính chủ động sáng tạo và cách làm việc theo thói quen là một công cụ vô cùng khó khăn, ngay cả đối với một trợ lý thực thụ. Chúng tôi không muốn cường điệu vấn đề. Nhưng nếu hệ thống đại lý nắp sẵn bên trong máy tỏ ra quá thông minh, có thể dự đoán và thực hiện một cách tự tin các công việc không có yêu cầu hoặc không muốn thì e rằng nó sẽ làm phiền những người đã quen với việc khống chế hoàn toàn chiếc máy điện toán của họ.
Khi bạn sử dụng hệ thống đại lý, bạn có thể nói chuyện với một chương trình, mà trong chừng mực nào đó, nó hành động như một con người vậy. Cũng có thể là phần mềm bắt chước thái độ của một nhà hiền triết hoặc một nhân vật trong phim hoạt hình để giúp đỡ bạn. Một đạy lý đã được phân tích hoá có thể cung cấp “một giao diện thân thiện”. Nhiều công ty, trong đó có Microsoft, đang phát triển trình đại lý có khả năng của giao diện giao tiếp. Trình đại lý sẽ không thay thế phần mềm giao diện đồ hoạ của người sử dụng, nhưng nó bổ sung bằng cách cung cấp một nhân vật theo sự lựa chọn của bạn để giúp bạn. Nhân vật này sẽ biến mất khi bạn sử dụng một ứng dụng khá quen thuộc với bạn, nhưng nếu bạn tỏ ra do dự hay yêu cầu được giúp đỡ, trình đại lý sẽ xuất hiện để giúp bạn. Bạn có thể nghĩ rằng trình đại lý như một bạn đồng nghiệp nằm ngay trong phần mềm. Nó sẽ ghi nhớ bạn giỏi về mặt nào và những gì bạn đã làm trước đây, và cố gắng dự đoán trước những vấn đề có thể xảy ra và gợi cho bạn những giải pháp đối phó. Nếu bạn đang làm việc gì đó trong vài phút và rồi đột nhiên bạn muốn loại bỏ công việc đó, đại lý sẽ xuất hiện và hỏi bạn có thực sự muốn loại bỏ công việc đó không. Một vài phần mềm hiện có đã làm được việc đó. Nhưng nếu bạn đã làm công việc đó trong hai tiếng đồng hồ, và rồi bạn ra lệnh xoá bờ thì giao diện giao tiếp sẽ nhận biết rằng theo thường lệ thì đây có thể là một sai lầm nghiêm trọng của bạn. Trình đại lý sẽ nói “bạn đã làm công việc này trong hai tiếng đồng hồ rồi đấy. Bạn có thực sự muốn xoá bờ nó hay không ?
Một vài người, sau khi nghe về phần mềm mềm hơn và về giao diện thân thiện, cho rằng việc nhân tính hoá máy điện toán là việc kỳ quái. Nhưng tôi tin rằng rồi những người đó sẽ thích nó nếu đã qua một lần sử dụng. Loại người chúng ta có khuynh hướng thích nhân tính hoá. Phim hoạt hình đã biết tận dụng khuynh hướng này của con người. Phim Vua Sư Tử-The Lion King, không thực tế lằm và nó cũng không cố gắng làm như vậy. Khi một chiếc xe hơi bị họng, hoặc một máy điện toán bị rơi vỡ, chúng ta thường la ó, chửi bới, thậm chí hỏi vì sao lại phụ lòng chúng ta như thế. Tất nhiên, chúng ta biết nhưng chúng ta vẫn cứ muốn coi đồ vật như thể là những vật sống, có tâm hồn vậy. Các nhà nghiên cứu tại các trường đại học và các công ty phần mềm đang ra sức tìm cách làm cho giao diện máy điện toán trở lên hữu hiệu hơn bằng cách tận dụng xu hướng nói trên của con người. Trong các chương trình như Microsoft Bob, họ muốn chứng minh rằng con người sẽ đối xử với các đại lý máy móc đã được nhân tính hoá với một mức độ tôn trọng đáng ngạc nhiên.
Người ta cũng nhận ra rằng phản ứng của ngưới sử dụng khác nhau tuỳ thuộc vào giọng của đại lý là nam hay nữ. Gần đây, chúng tôi có thực hiện một công trình có liên quan tới mức độ kinh nghiệm của những người sử dụng máy điện toán. Chúng tôi cho một máy điện toán hỏi một người sử dụng đã sử dụng chiếc máy thứ nhất đánh giá sự hoạt động của nó thì câu trả lời thường có xu hướng khá tích cực. Nhưng khi chúng tôi dùng một chiếc máy điện toán khác hỏi cùng một người đó đánh giá sự hoạt động của máy thì sự nhận xét khe khắt hơn nhiều. Thái độ dè dặt khi phê bình chiếc máy thứ nhất “mặt đối mặt” như vậy cho thấy một điều là người ta không muốn làm thương tổn những tình cảm dù biết rằng đó chỉ là một chiếc máy. Những giao diện thân thiện có thể không phù hợp với mọi người sử dụng hay trong tất cả các tình huống, nhưng tôi nghĩ rằng chúng ta sẽ gặp rất nhiều những giao diện loại đó trong tương lai hơn bởi vì chúng “nhân tính hoá” các máy điện toán.
Chúng ta đã có một ý niệm tương đối rõ về các loại hệ thống dẫn đường mà chúng ta sẽ có trên xa lộ. Nhưng vẫn chưa chắc chắn là chúng ta sẽ đi qua những con đường nào. Tuy nhiên, chúng ta có thể đưa ra một vài dự báo. Nhiều áp dụng trên xa lộ thông tin chỉ thuần tuý là để vui chơi. Đơn cử là thú đánh cờ với những người bạn thân dù cho các bạn có thể sống ở nhiều thành phố khác nhau. Các buổi tường thuật thể thao trên truyền hình cũng sẽ cung ứng cho bạn khả năng chọn góc độ camera, đoạn nào cần chiếu lại chậm và ngay cả bình luận viên ưa thích của bạn. Bạn có thể nghe bất cứ bản nhạc nào,vào bất cứ thời gian và không gian nào của nó, được lưu trữ trong gian hàng đĩa hát đồ sộ nhất thế giới: xa lộ thông tin. Bạn sẽ có thể tạo một giai điệu mình sáng tác ra một micro và nghe trở lại nó như thử nó được chơi như một dàn hợp xướng hay một nhóm nhạc rock. Hoặc bạn có thể xem “cuốn theo chiều gió” với khuôn mặt và giọng nói của chính mình thay thế cho tài tử Vivien Leigh hay Chark Gable. Hoặc giả bạn có thể thấy mình đang nhún nhảy tại một buổi trình diễn thời trang, mặc những kiểu quần áo mốt nhất của Paris được may cắt khít khao với thân hình của bạn hoặc là bất cứ kiểu y phục nào bạn từng mơ ước.
Những người sử dụng có óc tò mò sẽ mê mệt với sự phong phú tối đa về thông tin. Muốn biết một chiếc đồng hồ cơ khí hoạt động ra sao ư ? Bạn có thể nhìn tận bên trong các cơ phận và đặt câu hỏi. Cuối cùng bạn sẽ có thể “bò” xung quanh chiếc đồng hồ bằng cách áp dụng “thực và ảo” của xa lộ thông tin. Bạn cũng có thể đóng vai trò một bác sĩ phẫu thuật tim hoặc một tay trống của một ban nhạc rock có hạng,nhờ vào khả năng mô hình hoá của xa lộ thông tin đưa vào tận máy điện toán tư gia. Các sự lựa chọn phần mềm trên xa lộ sẽ dựa trên dạng siêu liên kết, nhưng dạng điều kỳ diệu hoạ và phân tích hoá sẽ tốt hơn nhiều.
Một vài áp dụng khác rất thực tế, chẳng hạn khi bạn đi nghỉ, một chương trình quản gia có thể tắt lò sưởi, tắt quạt;báo cho bưu cục giữ thư từ của bạn lại và người đưa báo không mang đến ấn loát phẩm cho bạn; tuần tự đóng mở đèn trong nhà như thể bạn vẫn có mặt, và tự động thanh toán các hoá đơn định kỳ.
Còn các ứng dụng nữa hoàn toàn thiết yếu hơn. Chẳng hạn,cụ thân sinh của tôi bị dập ngón tay vào cuối tuần nọ và ông đến phòng cấp cứu gần nhất của bệnh viện nhi đồng ở Seatle. Họ từ chối làm gì cho cụ viện lẽ cụ đã quá lớn so với lứa tuổi bệnh nhi. Giả sử có xa lộ thông tin vào thời ấy thì cụ đã không gặp rắc rối vì biết rằng không nên thử đến bệnh viện ấy. Một trình áp dụng nối với xa lộ sẽ cho cụ biết phòng cấp cứu nào gần nhất và tiện lợi nhất cho cụ vào thời điểm xảy ra tai nạn. Nếu cụ bị dập ngón tay trong vài năm tới, cụ sẽ không những có thể dùng xa lộ thông tin để tìm ra bệnh viện thích hợp mà còn có thể đăng ký bằng điện tử với bệnh viện khi đang trên đường đến đó để tiết kiệm thời giờ làm thủ tục giấy tờ. Máy tính của bệnh viện xét thương tích của cụ và đề nghị một bác sĩ thích hợp, vị này có thể truy xuất y bạ của cụ từ máy phục vụ của xa lộ thông tin. Nếu bác sĩ đó cần xét nghiệm X-quang, phim sẽ được số hoá và lưu trữ trên máy phục vụ, sẵn sàng được đọc bởi một bác sĩ hay chuyên viên quang tuyến. Những nhận xét khi xem X-quang ở dạng viết hay dạng nói sẽ được liên kết với y bạ của cụ. Sau đó cụ có thể ở nhà và xem phim X-quang của chính mình và theo các chỉ định chuyên môn.
Hầu hết các áp dụng này, từ việc tìm trọn thực đơn nhà hàng cho đến việc tham khảo y bạ bệnh nhân được bắt đầu thực hiện trên máy điện toán cá nhân. Việc giao lưu thông tin đang phát triển nhanh chóng và sắp trở thành một bộ phận trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Tuy nhiên, trước khi nó xuất hiện, còn biết bao nhiêu công đoạn phải hoàn thành sớm đưa xa lộ thông tin vào hoạt động.
(Còn tiếp)
© Bill Gates
Đọc các chương trước:
Chương 1, Chương 2, Chương 3, Chương 4
