Ivan Alexandrovich Ilyin – Bàn về chế độ toàn trị
Phạm Nguyên Trường dịch
Bản dịch được thực hiện nhân kỉ niệm ngày sinh nhà triết học lớn của nước Nga: Ivan Alexandrovich Ilyin (28/03/1883-28/03/2011)
Ivan Alexandrovich Ilyin. Ảnh: Wikipedia
Cách đây ba mươi năm không ai có thể nghĩ đến việc đưa vào khoa luật học khái niệm “nhà nước toàn trị”: không phải vì rằng ý kiến về một nhà nước như thế chưa từng xuất hiện (nói thế là sai!), mà một chế độ như thế có vẻ như không thể nào khả thi được và không ai dám làm như thế. Nếu có một kẻ nào đó “bịa” ra nó (thí dụ như nhân vật Sigalev trong Lũ người quỉ ám của Dostoievsky!) thì mọi người sẽ nói ngay: trên trái đất không làm gì có những kẻ bất lương và ngu xuẩn như thế, không thể có những cơ quan nhà nước khủng khiếp đến như thế, cũng không đào đâu ra phương tiện kĩ thuật để có thể xây dựng nên một cơ chế chính trị bao trùm lên tất cả, thâm nhập vào tất cả và cưỡng bức được tất cả mọi người như thế. Nhưng nay thì chế độ toàn trị đã hiện hữu như là một sự kiện lịch sử và chính trị và chúng ta buộc phải tính đến: người đã có, các cơ quan đang được xây dựng và kĩ thuật cũng đã sẵn sàng.
Chế độ toàn trị là gì? Đấy là chế độ chính trị can thiệp một cách vô giới hạn vào đời sống của các công dân, một chế độ tìm cách quản lí và điều tiết một cách thô bạo toàn bộ hoạt động của tất cả các thần dân của mình. Từ “totus” trong tiếng Latinh có nghĩa là “toàn bộ”. Nhà nước toàn trị nghĩa là nhà nước bao trùm lên tất cả. Nó xuất phát từ quan niệm rằng sáng kiến cá nhân không những là không cần thiết mà còn có hại, tự do là khái niệm nguy hiểm và không thể chấp nhận được. Có một chính quyền trung ương: chính quyền này phải biết hết, dự đoán hết, lập kế hoạch hết và chỉ đạo hết. Nhận thức pháp luật thông thường xuất phát từ quan điểm: cái gì không cấm thì đều được phép làm, trong khi chế độ toàn trị nhồi sọ vào đầu óc người ta điều ngược lại: tất cả những gì chưa có qui định thì đều bị cấm. Trong khi nhà nước bình thường bảo: mỗi người đều có lĩnh vực quan tâm riêng, trong lĩnh vực đó người ta được tự do, thì nhà nước toàn trị tuyên bố: chỉ tồn tại quyền lợi của nhà nước, mỗi người phải có trách nhiệm gắn bó với quyền lợi ấy. Trong khi nhà nước bình thường cho phép: tự do tư tưởng, tự do tôn giáo, tự do xây dựng cuộc sống theo ý mình thì nhà nước toàn trị yêu cầu: suy nghĩ theo qui định, không được theo tôn giáo, xây dựng đời sống nội tâm theo chỉ đạo của cấp trên. Nói cách khác: ở đây người ta quản lí tất, con người bị nô dịch về mọi phương diện, tự do trở thành tội lỗi và bị trừng phạt.
Như vậy bản chất của chế độ toàn trị không phải nằm ở hình thức nhà nước (dân chủ, cộng hoà hay độc tài) mà ở khối lượng công việc quản lí: quản lí toàn diện các mặt của đời sống. Nhưng sự quản lí toàn diện như thế chỉ có thể thực hiện được dưới một chính thể chuyên chế nhất quán, dựa trên cơ sở thống nhất về quyền lực, một chính đảng duy nhất, sự độc quyền về sử dụng lao động, tất cả mọi người phải theo dõi và tố cáo lẫn nhau và một chế độ khủng bố tàn bạo. Cách tổ chức quản lí như thế có thể khoác cho bộ máy nhà nước bất kì hình thức nào, đấy có thể là chế độ Xô-viết hay liên bang, cộng hoà hay bất kì hình thức nào khác cũng được. Điều quan trọng không phải là hình thức nhà nước mà là tổ chức quản lí bao trùm lên tất cả, từ một căn phòng trong thị xã cho đến một túp lều ở nông thôn, từ tâm hồn của một cá nhân cho đến một phòng thí nghiệm khoa học, từ ý tưởng bay bổng của một nhạc sĩ cho đến phòng điều trị trong một bệnh viện, một thư viện, một tờ báo, một con thuyền đánh cá cho đến phòng xưng tội trong một nhà thờ.
Như thế có nghĩa là chế độ toàn trị không dựa trên các đạo luật căn bản mà tồn tại trên cơ sở các chỉ thị, nghị quyết, hướng dẫn của đảng. Vì không có luật cho nên chỉ thị của đảng chính là luật. Vì về hình thức các cơ quan nhà nước vẫn còn nên các cơ quan này chỉ là bình phong cho chế độ chuyên chế của đảng mà thôi. Các “công dân” cũng vẫn còn nhưng đấy thực chất chỉ là chủ thể của những nghĩa vụ (không phải là quyền!) và đối tượng của các chỉ thị và nghị quyết của đảng; nói cách khác: cá nhân con người chỉ là những cỗ máy, chỉ là những kẻ truyền bá nỗi sợ hãi và giả vờ trung thành với chế độ. Đây là một chế độ mà trong đó không có chủ thể của pháp luật, không có luật pháp, không có nhà nước pháp quyền. Ở đây nhận thức pháp lí được thay thế bằng các cơ chế tâm lí: đói khát, sợ hãi, đau khổ và nhục mạ, còn lao động sáng tạo được thay bằng lao động cưỡng bách của thời kì chiếm nô.
Vì vậy chế độ toàn trị không phải là chế độ nhà nước cũng chẳng phải là chế độ pháp trị. Nó đươc những người duy vật lập ra và tồn tại dựa trên cơ chế phi nhân và nô dịch “thể xác – tâm hồn”; dựa trên những mệnh lệnh có tính đe doạ giữa cai ngục và nô lệ, dựa trên những mệnh lệnh tuỳ tiện của cấp trên. Đấy không phải là một nhà nước có công dân, có pháp luật và chính phủ; đấy là một xã hội đã bị thôi miên; đấy là một hiện tượng kinh khủng và chưa từng có trong lịch sử, là một xã hội được cố kết bởi nỗi sợ hãi, bản năng và sự tàn bạo chứ không phải bởi luật pháp, tự do, lương tri, quyền công dân và nhà nước.
Nếu vẫn phải nói về hình thức của tổ chức này thì đấy không phải là pháp trị, cũng chẳng phải là vô pháp mà là chế độ chuyên chế chiếm nô rộng lớn chưa từng có và cũng bao trùm chưa từng có.
Nhà nước pháp quyền đặt cơ sở trên sự công nhận con người cá nhân, một cá nhân có tâm hồn, được tự do và tự chủ về lương tâm và công việc của mình, nghĩa là nhà nước đặt cơ sở trên sự nhận thức pháp lí đúng đắn. Chế độ toàn trị, ngược lại, dựa vào sự đe doạ. Dân chúng bị đe doạ đủ thứ: thất nghiệp, thiếu thốn, chia lìa với người thân, chết chóc, bắt bớ, tù đày, thẩm vấn, lăng mạ, đánh đập, tra tấn, lưu đầy, chết trong trại cải tạo vì đói, rét và lao động khổ sai. Dưới áp lực của những nỗi sợ hãi như thế họ còn bị thôi miên: phục tùng tuyệt đối, thế giới quan duy vật, vô thần, thường xuyên tố giác, sẵn sàng chấp nhận mọi điều dối trá và phi đạo đức, chấp nhận sống trong cảnh đói rét và làm lụng đến kiệt sức. Hơn thế nữa, họ còn bị thôi miên về nhiệt tình cách mạng và cảm giác về tính ưu việt so với tất cả các dân tộc khác; nói một cách khác: thói tự mãn về sự điên rồ và ảo tưởng về thành công của chính mình. Dưới ảnh hưởng của sự thôi miên mang tính khủng bố như thế họ trở thành những người tin tưởng mù quáng vào chủ nghĩa cộng sản phi tự nhiên, tự cao tự đại và coi thường tất cả những gì không phải là Nga (Xô-viết! Cộng sản!)
Quá trình thôi miên diễn ra đã lâu, hàng chục năm, bao nhiêu thế hế; nó đã làm băng hoại tâm hồn con người; họ không còn biết nguồn gốc của nó, họ không còn hiểu từ đâu ra cái thói kiêu ngạo ấy; một số người trong bọn họ khi ra nước ngoài vẫn còn phiêu lãng trong trạng thái tâm lí toàn trị bệnh hoạn, không tin ai và khinh thường những người di cư trước đây và thỉnh thoảng lại rơi vào những cơn co giật của thói tự mãn. Đấy là hậu quả của ba mươi năm thôi miên, chỉ có thể xoá bỏ một cách từ từ. Đấy là những nét đặc trưng của cái chế độ quái gở và bệnh hoạn đó.
[1]Ivan Alexandrovich Ilyin sinh ngày 28 tháng 3 năm 1883 ở Moskva và mất tại Thuỵ Sĩ vào ngày 21 tháng 12 năm 1954. Ông là một nhà tư tưởng, nhà luật học và chính trị học lớn của nước Nga, là tác giả của hơn 40 đầu sách và 300 bài báo viết bằng tiếng Nga và tiếng Đức. Do những hoạt động chống chính quyền cộng sản, năm 1922 Ilin bị trục xuất khỏi Liên Xô. Trong những năm 1922-1934 ông là giáo sư Viện nghiên cứu Nga ở Berlin, đồng thời là tổng biên tập tạp chí Tiếng chuông Nga (1927-1930). Năm 1938, vì tránh sự đàn áp của Gestapo (cơ quan mật vụ Quốc xã), ông chuyển sang Thuỵ Sĩ và sống ở đó đến năm 1954. Bài báo này được viết vào cuối những năm 40 của thế kỉ trước.
Nguồn: http://www.hronos.km.ru/statii/ilin_total.html
© Phạm Nguyên Trường (Bản tiếng Việt)
© Đàn Chim Việt
Trích: “Như thế có nghĩa là chế độ toàn trị không dựa trên các đạo luật căn bản mà tồn tại trên cơ sở các chỉ thị, nghị quyết, hướng dẫn của đảng. Vì không có luật cho nên chỉ thị của đảng chính là luật.”
Vì lối cai trị không dùng luật của các chế độ CS theo mô hình Xô Viết nên tại các xứ CS dù là còn hay không còn đảng CS cầm quyền đều có vấn đề về luật pháp. Vì thế mà những người biết luật muốn chính quyền phải hành xử theo luật như Cù Huy Hà Vũ bị đi tù, luật sư Lê Công Định bị tù, luật sư Lê Trần Luật bị đàn áp, cấm hành nghề, tại Trung Quốc, Lưu Hiểu Ba cũng đứng ra tranh đấu để Trung Quốc có một chính quyền cai trị theo luật pháp và cũng đang ở tù.
Mỗi cá nhân là một nguyên tử tự do trong xã hội. Sự tự do đó trước hết hiện thực nơi thân xác, kế đó là trong ý thức, tư tưởng. Các cá nhân luôn kết hợp với nhau một cách tự do. Đó là các phân tử của xã hội. Các phân tử làm thành những tế bào sống động nhất thời nào đó nhưng luôn luôn chuyển biến đổi thay ngay trong bản thân của chúng. Các tế bào đó tạo nên xã hội. Nhưng xã hội không phải là thân xác vật chất như thân thể con người. Xã hội chính là thân xác ý thức tinh thần. Cho nên tế bào xã hội không thể hiểu giống như tế bào sinh học trong cơ thể sinh vật. Cách hiểu này thật sự chỉ mang tính cách tượng trưng, hình ảnh hóa. Nói chung lại, xã hội luôn luôn là một thân xác sống động, không bao giờ là thân xác cụ thể như kiểu sinh học, vật chất. Chính những sự hiểu không đúng có thể dẫn tới những quan niệm sai lầm về xã hội, về cá nhân con người.
Trong cuộc sống xã hội, thực chất cá nhân mới là mục đích tối hậu mà không phải xã hội là mục đích tối hậu. Xã hội thật sự chỉ là môi trường, là nền móng, là phương tiện để nhằm bảo đảm sự phát triển bền vững của cá nhân về mọi mặt mà không là gì khác. Chính sự hiểu lầm xã hội là mục đích tối hậu mà đã nhầm lẫn đưa đến các loại dạng của những hình thức xã hội toàn trị.
Nhưng cho dầu loại dạng hay hình thức nào, xã hội toàn trị nói chung là xã hội độc đoán. Tức quyền lực chỉ tập trung vào tay một cá nhân, hay một nhóm thiểu số xã hội nào đó nhất định.
Sự toàn trị do vậy là hoàn toàn không đúng, không có cơ sở khách quan, bởi vì mọi cá nhân theo nguyên tắc đều sinh ra hoàn toàn bình đẳng, tự do trong mọi xã hội. Đo đó, một xã hội khách quan, tự nhiên, luôn luôn là một xã hội được xây dựng hay đặt để trên nền tảng dân chủ. Dân chủ có nghĩa mọi người đều bình đẳng như nhau. Do vậy mọi ý nghĩa bầu cử tự do, ững cử tự do đúng nghĩa, không lạm dụng, không lợi dụng, đó mới là giá trị đích thật của xã hội dân chủ, tự do thật sự, có nghĩa không thể nào là một xã hội toàn trị. Bởi toàn trị có nghĩa là quản lý từ A đến Z mọi khía cạnh đời sống của xã hội. Làm sao có được lý do và nền tảng đó nếu không phải chỉ là sự chủ quan, sự cố chấp, sự tùy tiện, và cuối cùng là sự mù quáng, sự tắc trách, cũng như sự vô trách nhiêm. Cho nên nói tóm lại, mọi chế độ toàn trị cần phải nêu lý do nào đó để tự biện minh ý nghĩa và mục đích toàn trị của mình. Nhưng thực chất, mọi lý giải đều khập khễnh, không bao quát, không toàn diện, thậm chí ngụy biện hay ngụy tạo. Đó là điều mà tất cả mọi người trí thức chân chính, mọi con người đúng đắn thật sự không thể không biết. Cho nên ý nghĩa mọi chế độ xã hội toàn trị tồn tại chỉ là do bạo lực, do quán tính, do những nền tảng, lý do hay mục đích không chính đáng nào đó. Có nghĩa chỉ tự do dân chủ đúng nghĩa thật sự, không bị ngụy trang, không lừa dối, không lạm dụng, không danh nghĩa, mói là yêu cầu và tính chất tự do dân chủ chân chính nhất. Điều đó tất nhiên hoàn toàn ngược lại mọi ý nghĩa toàn trị. Xét về mặt giá trị của xã hội cũng như cá nhân con người chỉ có ý nghĩa vấn đề là như thế đó. Bởi chỉ có tự do dân chủ đúng nghĩa, nghiêm túc, chân chính, mới cơ thể giúp cho hay bảo đảm con người và xã hội phát triển toàn diện, kết quả nhất. Toàn trị luôn đưa đến tính hạn chế, tính giả tạo, tính nghèo nàn của cá nhân và xã hội. Chỉ có con người ngụy biện, thiếu trách nhiệm, không nhìn xa thấy rộng, không trung thực, không chính đáng mới đề cao hay ủng hộ các cấu trúc xã hội toàn trị.
Nên chi xin có thơ rằng :
Người như nguyên tử trên đời
Luôn luôn vận động dễ chi buộc ràng
Có chăng thế mới cao sang
Có chăng thế nới hoàn toàn tự do
Cuộc đời đâu khác bến đò
Kẻ đi người đến sao cho vẹn toàn
Tự do dân chủ mới sang
Còn như toàn trị làng nhàng hay chi
Non sông ai chẳng yêu vì
Tại sao dân tộc cớ chi coi thường
Ai người quân tử đường đường
Xem vào đây để lựa đường mà đi
Đường cao, quang đãng thường khi
Cũng đường thiên lý ít khi tầm phào !
Thơ vui nhắn nhủ đồng bào
Lời vui nhắn nhủ chẳng sao coi thường !
VHT
Kinh chao ong VHT : Bai viet phan hoi nay cua ong da noi het len tam tu cua mot nguoi co long voi dat nuoc …
(BBT cắt vì lý do không đánh dấu tiếng Việt)
Bài báo này được viết vào cuối những năm 1940 là thời kỳ nhân loại thấy xuất hiện các nhà nước toàn trị, nhà nước Phát Xít Ý, nhà nước Đức Quốc Xã, nhà nước Liên Xô. Cùng vào thời kỳ này, năm 1937, nhà văn Lâm Ngữ Đường trong cuốn The Importance of Living, nếu nhớ không lầm, cũng có ý kiến chỉ trích các chế độ phát xít tại châu Âu. Tại Việt Nam, nhà văn Nguyễn Duy Cần, năm 1937 cũng chứng kiến các chế độ phát xít dùng tuyên truyền lôi cuốn quần chúng nên đã viết cuốn Cái Dũng của Thánh Nhân, dạy người đọc luyện sự điềm tĩnh để khỏi bị lôi cuốn bởi kỹ thuật tuyên truyền. Mặc dù có những người lên tiếng cảnh tỉnh nhân loại về các chế độ độc tài nhưng cũng không thể ngăn cản được sự bành trướng của các chế độ này. Ngày nay khi đọc lại các bài này, mọi người có thể thấy được là có những cá nhân sáng suốt nhìn thấy thực chất của các chê độ độc tài nhân danh các chiêu bài cao cả trong khi quần chúng nhiều người bị trở thành nạn nhân của các kỹ thuật tuyên truyền tinh xảo mà trở thành con thiêu thân lao vào trong lửa.
Nếu tác giả bài này đọc sử Trung Quốc thì sẽ biết rằng cách đó hơn 2000 năm, nhà nước toàn trị đã xuất hiện trên trái đất, đó là nhà Tần của Tần Thủy Hoàng. Tác giả nói rằng chế độ toàn trị không cai trị theo pháp luật đó là vì tác giả nhìn vào chế độ tại Liên Xô chứ chế độ của Tần Thủy Hoàng cai trị bằng pháp luật cũng trở thành nhà nước độc tài toàn trị. Chỉ cần làm ra các luật lệ thật khe khắt, không còn cho cá nhân có chút tự do nào. Vào thời nhà Tần, dân tụ tập phản đối nhà nước là bị cấm đã đành mà tụ tập để khen nhà nước cũng bị cấm.
Phải bái phục nhà trí thức này vì ông có cái nhìn ĐI TRƯỚC thời đại để chống lại chế độ CS.đang ở thế mạnh nhưng không có tương lại,do đó ông không muốn chạy theo để phù thịnh như kẻ khác.
Đó là một trong những đăc điểm nổi bật của THIÊN TÀI.Sinh năm 1883,nghĩa là khi cách mạng CS.Nga ra đời năm 1917 gì đó,ông lúc ấy 34 tuổi đã thấu suốt bản chất của cái chủ nghĩa quái gỡ và bệnh hoạn
CS.nên ông đã phải chống lại nó đến nỗi bị trục xuất vào năm 1922.Năm này,Liên Xô vẫn đang ra sức tuyên truyền với phương Tây thông qua những người trí thức thiên tả về chế độ tươi đẹp của họ và nhiều người ngây thơ đã bị “mắc bẫy”.(Ngoại trừ số ít vị trí thức CHÂN CHÍNH và có tinh thần TỰ DO như André Gide thì đã nói ra hết sự thực nham nhở trong tác phẩm của mình sau này).
Nếu Ivan A.Ilyn cũng ham mê vật chất thì hẳn ông được nhà nước trọng vọng nhưng ông đã chọn đứng về phía những người đối lập với chế độ CS.độc tài toàn trị,bất chấp hiểm nguy vì ông biết rõ chế độ đó là KẺ THÙ không đội trời chung của CHÂN LÝ và xã hội LOÀI NGƯỜI !