Lời chào buồn đầu năm

Trăm năm trong cõi người ta
Ở đâu cũng được đi ra đi vào
Xa xôi như xứ Bồ Ðào
Người ta cũng được đi vào đi ra
Ðen đủi như An – Go -La
Người ta cũng được đi ra đi vào
Chậm tiến như ở nước Lào
Người ta cũng được đi vào đi ra
Chỉ riêng có ở nước ta
Người ta không được đi ra đi vào

Những câu “ca dao tân thời” vừa ghi, tôi được nghe từ Lê Ðình Ðiểu – khi ông ấy mới từ Việt Nam sang, và đang cùng mấy đứa tôi (Nguyễn Mộng Giác, Nguyễn Bá Trạc) trên đường đi Sacramento, thủ phủ của tiểu bang California, để đưa ông Bình Nguyên Lộc đến nơi an nghỉ cuối cùng.

Thuở ấy, chúng tôi đều còn trẻ và đều tưởng rằng “sinh bệnh lão tử” là chuyện chung của kiếp người – chỉ riêng “tụi mình” thì … được miễn! Bởi vậy, tuy đi đưa đám nhưng không một đứa nào thoáng vẻ ưu tư. Cả lũ đều cười sằng sặc khi nghe hai đến hai câu cuối:

Chỉ riêng có ở nước ta
Người ta không được đi ra đi vào!

Từ cái gọi là “thuở ấy” đến nay, thấm thoát, đã gần một phần tư thế kỷ. Không biết bao nhiêu là nước sông, nước suối, nước máy, nước mưa (cũng như nước miếng và nước mắt) đã ào ạt chẩy qua cầu, và qua cống.

Lê Ðình Ðiểu đã ra người thiên cổ từ lâu.  Nguyễn Mộng Giác cũng mém chút xíu nữa là cũng đi (luôn) qua bên kia thế giới. Những câu ca dao tân thời (thượng dẫn)  cũng không “trụ” được với thời gian, và đã trở nên lỗi thời – ít ra là phân nửa.

Ở nước ta, bây giờ, chuyện đi ra vẫn hơi bị khó nhưng đi vào (ngoại trừ vài trường hợp hiếm hoi) đều được nồng nhiệt đón chào – nhất là lúc Xuân về. Tạp Chí Quê Hương vừa có “thông báo” như sau:vừa có “thông báo” như sau:

“Năm nay, để chào mừng thành công của Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội và Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, chương trình “Xuân Quê hương 2011” dự kiến sẽ diễn ra tại Trung tâm Hoàng Thành Thăng Long, Hà Nội – di sản văn hóa thế giới vào ngày 28/01/2011 (tức ngày 25 tháng Chạp năm Canh Dần).

Chương trình vinh dự đón các đồng chí lãnh đạo cấp cao của Đảng và Nhà nước, Đại sứ và trưởng cơ quan đại diện Ngoại giao nước ngoài tại Việt Nam, bà con kiều bào, đại biểu trong và ngoài nước cùng đông đảo các cơ quan báo chí truyền thông.

Ban Tổ chức trân trọng thông báo và kính mời đồng bào ta đang sinh sống, làm việc, học tập ở nước ngoài liên hệ với Cơ quan đại diện Việt Nam gần nhất để đăng ký tham dự. Đối với bà con kiều bào đang ở trong nước, đề nghị mang theo hộ chiếu hoặc các giấy tờ tùy thân khác đến trụ sở Uỷ ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài để đăng ký và nhận giấy mời.”

Thiệt là trân trọng, trang trọng, và cảm động hết biết luôn. Mà vụ này không chỉ mới có năm nay đâu nha. Cũng cứ theo tạp chí Quê Hương thì năm ngoái, hay năm kia, mọi chuyện cũng “ấm tình quê hương” y (chang) như vậy đó:

“Đã thành truyền thống, cứ mỗi độ Xuân về, Ủy ban về người Việt Nam ở nước ngoài – Bộ Ngoại giao phối hợp với Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Đài truyền hình Việt Nam tổ chức buổi Gặp mặt thân mật với gần 1.000 kiều bào từ khắp nơi trên thế giới về tụ họp tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia Hà Nội … trong bầu không khí trang trọng, ấm tình quê hương.”

Truyền thống này, tiếc thay, không thấy có ở Tây Nguyên. Cách đón tiếp người về  – ở vùng xa, vùng sâu, vùng căn cứ cách mạng – xem ra hơi khác. Cách loan tin cũng khác luôn. Báo Nhân Dân (số ra ngày 16 tháng 3 năm 2002) có một mẩu tin ngắn ngủn – nguyên văn, đếm đúng được 69 chữ:

“Ngày 15 tháng 3, tại cửa khẩu Lệ Thanh, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai, các cơ quan chức năng của tỉnh tiếp nhận 35 người vượt biên trái phép sang Cam-pu-chia trở về quê hương. Những người trở về vui mừng xúc động khi được trở về tổ quốc. Nhiều người khóc vì ân hận đã bị kẻ xấu lừa bịp. Họ bầy tỏ sự biết ơn với Đảng, Chính phủ.”

Không thấy có tiệc chiêu đãi của Đảng và Nhà nước. Cũng không có đồng chí lãnh đạo nào ra đón chào hết trơn hết trọi. Cỡ huyện ủy hay xã ủy cũng không. Cùng là dân “vượt biên trái phép” như nhau, và ai cũng ra đi chỉ vì “nghe lời bọn xấu” hết trơn nhưng cái cách mà Đảng và Nhà Nước đón tiếp những người trở về tại Sài Gòn hay Hà Nội – rõ ràng – đình đám và rộn ràng hơn ở Tây Nguyên.

Sao kỳ vậy cà? Mà Cao Miên cũng là nước ngoài (vậy) chớ bộ!

Tôi không tin là có sự kỳ thị Kinh/Thượng trong vụ này. Tôi cũng không dám nghĩ là có sự đối xử phân biệt giữa “Việt Kiều” và “Thượng Kiều” ở nước ta đâu. Nghĩ như vậy (lỡ trật) mang tội chết mẹ!

Sự dị biệt (chả qua) là vì vấn đề phong tục. Thượng Kiều về không đúng lúc, không phải dịp Tết, vậy thôi. Tết mới vui kìa. Ngày thường, bận thấy bà luôn, đâu có ai rảnh mà lên tới tuốt Tây Nguyên để đón tiếp người về  – đúng không?

Nếu không vì phong tục thì (chắc) vì phong thổ. Đám Thượng Kiều đã về không đúng chỗ. Thay vì đi bằng xe tải đến tỉnh Gia Lai, nếu họ dùng phản lực cơ, đáp cái ào xuống phi trường Tân Sơn Nhất (rồi lơn tơn đi vô cổng, với chút đỉnh tiền đô kẹp hờ trong passport) thì chuyện đón tiếp – hoàn toàn –  đã khác! Giáo sư Vũ Đức Vượng đã có lần thốt lên rằng: “… chẳng có sân bay nào lại đông vui người thân ra đón như mỗi khi họ trở về VN” mà lị.

Nói gì thì nói, Thượng Kiều  cũng đã trở về và về được đến nơi – dù đây là nơi họ “chịu đời hết thấu” nên đã phải bỏ đi, và đi … không lọt! Tình cảnh của họ (ngó bộ) hơi bị phũ phàng, và (rõ ràng) là không dễ thở.

Mà đã là dân Việt Nam thì dù lâm vào tình trạng nào chăng nữa vẫn cứ chưa … đụng đáy, vẫn cứ (còn) được coi là may mắn, và vẫn được khối kẻ ước ao. Biết bao nhiều người khác cũng đã bỏ đi, và cũng đi không đến nhưng không có … xe đưa về (đến tận nhà) như vậy.

Họ vẫn đang sống lêu bêu ở một góc bể chân trời nào đó “… không giấy tờ, không hình ảnh, không bất cứ một bằng chứng nào về xuất xứ nhân thân của mình. Cũng vì thế mà họ được gọi bằng một cái tên rất ấn tượng: người rơm” – theo như cách mô tả của ký giả Christine Nguyễn, qua BBC.

Từ Paris, phóng viên Đặng Mai Lan cũng có bài viết về những người rơm  nhưng bằng một tên gọi khác – Những Thuyền Nhân Mới:

“Tất cả những cư dân bất hợp pháp kể trên đang được gọi bằng một cái tên mới là ‘Nouveaux boat people’, vì họ đều có chung một mục đích  là vuợt biển qua Anh. Nơi mà họ được hứa hẹn và tin chắc rằng mình sẽ có ngay một việc làm để sống” (“Xuân Ở Trong Rừng.” Phụ Nữ Diễn Đàn Dec. 2009: 03 – 07).

Từ hứa hẹn đến thực tế là một khoảng cách rất xa, ngoài sự tưởng tuợng của tất cả mọi người, trong cuộc – theo như tường thuật của Huỳnh Tâm (xem được qua YouTube) trên diễn đàn talawas, với lời dẫn nhập như sau:

“Bỏ ra đến 300 triệu đồng Việt Nam cho một chuyến đổi đời, nhiều người Việt Nam và gia đình họ đã bán đất, cắm nhà, cắm sổ đỏ, vay mượn ngân hàng, vượt biên bất hợp pháp qua ngả Nga, trung chuyển qua các nước Đông Âu, đích đến xa nhất là Anh quốc…”

“Một thanh niên cho biết, anh ta được người hướng dẫn đưa đến rừng này vào cuối tháng 11.2008. Lúc đó, có ba người khác sống trong rừng. Ở chừng nửa tháng, ba người kia được đưa đi đâu không rõ. Theo anh ta, mỗi ngày có nhiều người Việt đến khu rừng này ở chung nhưng không thấy người dẫn đường quay lại. Những người Việt tự tìm bao nilông khâu lại, rồi dựng cây làm lều. Người thanh niên cho biết, anh ta đã 30 lần leo lên xe tải để trốn sang Anh, nhưng đến biên giới thì bị cảnh sát Anh bắt lại, đuổi về Pháp. Cảnh sát Pháp bắt giam một ngày để thẩm vấn, rồi thả ra. Sau mỗi lần được thả, anh ta phải đi bộ mấy chục cây số về lại khu rừng vì không biết đi đâu và cũng không biết cách nào trở lại quê nhà.”

Trở lại quê nhà, đã đành, là chuyện bất khả. “Cơ hội nhẩy xe đi tiếp” (xem ra) cũng rất mong manh, dù họ đã liều mạng đến nỗi đã có kẻ phải bỏ mạng – vì tai nạn.

Tôi có thể cảm được sự hoang mang của họ qua vài câu nói, mà ai cũng cứ nhắc đi nhắc lại:

- Chúng tôi về cũng lỡ mà đi cũng lỡ…

- Chúng tôi tiến không tiến được, lùi không lùi được…nằm tại chỗ cũng không yên!

Cũng theo Huỳnh Tâm, trong bài phóng sự kế tiếp thì người Việt không phải là sắc dân duy nhất sống lẩn lút nơi đây tại rừng Grande Synthe. Bên cạnh họ còn có người Tiệp, người A Phú Hãn và người Irak – toàn là dân bụi đời … chuyên nghiệp và … thứ thiệt:

“Người Czech bao thầu cánh rừng Bắc, cánh rừng Nam do người Afghanistan và Irakiens họ sống vô gia cư tại Pháp đã lâu đời, việc họ làm duy nhất trong cuộc sống là đi tống tiền người đồng cảnh, nay gặp được người Việt Nam xem ra trúng số lớn, Ai chống lại họ sẽ bị đàn áp dã man, hiện nay đường Cỏ và Bãi bị lâm vào tình trạng thê thảm, bởi người Czech, Afghanistan và Irakiens cưỡng dâm phụ nữ Việt Nam.”

Cùng với sự nhẫn tâm và dã man của đồng loại là sự khắc nghiệt của thiên nhiên, đối với những kẻ đang lâm vào cảnh màn trời/chiếu đất – theo như tường thuật của Phương Vũ Võ Tam Anh:

“Dưới trời mưa lạnh của miền bắc nước Pháp mà khí hậu thường là ác nghiệt, trong khi vùng Calais đang được báo động đỏ vì bão lụt, tôi lần mò hồi lâu cũng tới được Angres, một làng nhỏ cách Lens chừng 20 km chung quanh toàn là ruộng và rừng. Dân trong làng cũng biết đâu đó đang có những người Việt Nam đang trốn chui trốn nhủi, nhưng họ tỏ ra rất dè dặt, không phải sợ cho họ mà họ sợ cho chính những người sans papier này…”

Bây giờ trời đã giữa Đông. Dự báo thời tiết cho biết ở vùng Calais (vào  những ngày đầu năm) nhiệt độ cao nhất là 44 độ F. Trời không có tuyết nhưng thỉnh thoảng có mưa.  Buổi sáng mùa  xuân, thức dậy muộn trong một căn nhà có sưởi, tôi ngồi đọc qua những bài báo viết về hiện cảnh của đồng bào mình – giữa rừng hoang – mà không khỏi thấy lòng ái ngại. Xin gửi đến mọi người lời chào (buồn) từ một gã đồng hương đã hết thời, và (hoàn toàn) vô tích sự.

© Tưởng Năng Tiến

© Đàn Chim Việt Online