Viêm xương khớp

Ở người cao tuổi, Viêm Xương Khớp là loại bệnh rất thường xảy ra. Có lẽ đấy là chứng bệnh mà đa số các cụ thường than phiền với bác sĩ, nhất là khi thời tiết đổi thay.

Các cụ thường thấy đau ở những khớp gần đầu ngón tay, xương sống, đầu gối, hông và cổ tay và thường là do sự thoái hóa của xương và sụn gây ra. Nam nữ lão nhân đều có thể mắc bệnh như nhau. Đôi khi, có nhiều vị cao tuổi bị viêm khớp mà không biết cho tới khi bác sĩ tình cờ chụp phim quang tuyến thì thấy đã có bệnh từ bao giờ.

Chúng ta cần phân biệt bệnh Viêm xương khớp (Osteo Arthritis) với bệnh khớp viêm phong thấp (Rheumatoid Arthritis). Bệnh sau này có ở bất cứ tuổi nào, thường gây tổn thương cho nhiều khớp, nhất là ở đốt cuối ngón tay, ngón chân, cổ tay, đầu gối. Đôi khi bệnh lan tới các cơ quan nội tạng như tim, thận, phổi, giây thần kinh và gây ra những triệu chứng tổng quát như nóng sốt, mệt mỏi, biếng ăn, thiếu hồng huyết cầu, sụt cân cơ thể.

Cấu tạo khớp

Bệnh Viêm xương khớp thường xảy ra ở các khớp di động như đầu gối, khớp háng khớp cột sống. Mỗi khớp có nhiều thành phần  khác nhau như bắp thịt, dây chằng, sụn, xương, gân. Tất cả hoạt động nhịp nhàng với nhau để giúp cơ thể  thực hiện một chức năng rất quan trọng, đó là sự di chuyển của con người trong không gian.

Dây chằng có nhiệm vụ neo xương với xương, giữ cho khớp được vững; gân nối xương với thịt và chuyển sức co của bắp thịt vào xương. Sụn là lớp tế bào nom trong như thạch, rất bền và dai, không có mạch máu-giây thần kinh, có công dụng che chở đầu xương tránh sự cọ xát khi khớp cử động. Nằm độn giữa hai đầu xương là lớp hoạt dịch, một chất nhờn, lỏng giúp hai khớp trườn lên nhau đồng thời cũng là nguồn cung cấp chất bổ dưỡng cho sụn vì sụn không có mạch máu. Sụn cũng không có dây thần kinh nên nó không có trách nhiệm gây đau trong bệnh viêm khớp. Sụn chứa 75% nước. Khi khớp cử động, nước đó ra vào, thấm qua  màng hoạt dịch để lấy chất bổ dưỡng nuôi sụn, cho nên sụn sẽ bị suy yếu khi khớp bất động, không được dùng tới.

Sự thoái hóa của khớp

Với tuổi đời chồng chất, chức năng cũng như cấu tạo của khớp đều có nhiều thay đổi, trở nên kém linh động.

Tế bào khớp thoái hóa. Gân và dây chằng phân đoạn, đóng vôi, khô cằn, trở nên kém bền bỉ, kém co giãn, không chịu đựng được với căng lực và dễ bị tổn thương. Sụn trở nên đục mầu, hóa xơ, khô nước, rạn nứt với nhiều tinh thể calcium làm khớp đau. Khớp co duỗi khó khăn vì màng hoạt dịch mỏng khô dần.

Khi bị viêm, xương khớp có nhiều thay đổi như sự hóa xơ và gồ ghề của sụn, khả năng chất đệm kém đi, đầu xương mọc gai, xương giảm khối lượng.

Mặc dù ta không biết rõ cơ chế gây ra viêm, nhưng sự hao mòn tả tơi hay thoái hóa do sử dụng khớp lâu năm được coi như là nguyên nhân chính. Vì thế những khớp chịu sức nặng của cơ thể như xương thắt lưng, hông, đầu gối thường hay bị nhất. Sự thoái hóa này diễn ra từ từ trong khoảng thời gian khá lâu và trở nên rõ ràng khi về già.

Tuy thường xẩy ra ở người cao tuổi nhưng không phải người cao tuổi nào cũng mắc phải bệnh viêm này. Thanh thiếu niên được miễn; tuổi trung niên có nhưng rất hiếm; từ tuổi 50 trở lên thì bệnh tăng theo tuổi: 27% ở tuổi 60- 70; 45%  vào tuổi 80.

Nguy cơ dễ bị bệnh gồm có béo mập (vì thế giảm cân là phương thức trị liệu tốt), chấn thương  khớp, tật bẩm sinh, bệnh về chuyển hóa, di truyền, xáo trộn của kích thích tố. Lúc trẻ tuổi, một lực sĩ liên tục bị chấn thương, dù nhẹ, ở khớp, người làm việc chân tay suốt ngày khuân vác nặng nhọc đều dễ bị viêm khớp khi tuổi cao.

Triệu chứng

Khớp đau, sưng, giảm cử động, co cứng là những dấu hiệu thường thấy.

Khớp co cứng mỗi sáng khi thức dậy hoặc sau một thời gian bất động, kéo dài cả nửa giờ đồng hồ. Nhưng khi ta ngâm tay trong nước ấm hay tập co tới co lui một lúc thì nó bớt cứng đi.

Khớp đau âm ỉ, vừa phải thôi, nhưng gia tăng khi khớp cử động, giảm bớt khi không dùng.

Những thay đổi khác nơi khớp như viêm màng dịch, viêm dây chằng, tiêu hao của sụn, co bóp bắp thịt đều có thể gây đau. Người cao tuổi bị viêm khớp có thể bị những cơn đau bất thình lình hoặc đau khi thời tiết đổi thay, khí hậu lạnh, ẩm, đặc biệt là ở khớp đầu gối. Ban đêm ngủ mà bị những cơn đau khớp hành hạ thì bệnh càng gia tăng mà lại dễ gây buồn chán.

Sau một thời gian, các triệu chứng trên đưa tới mất chức năng của khớp, khiến người bệnh không thực hiện được những sinh hoạt thông thường như cài cúc áo, cột dây giầy, cầm lược chải đầu, cầm bút viết. Đứng lên ngồi xuống, bước ra khỏi xe, lên xuống cầu thang đều khó khăn, giới hạn.

Có nhiều nghiên cứu cho hay có tới 12% người bệnh không hoàn tất được sinh hoạt hàng ngày và một nửa trong số người này nằm liệt giường hay suốt ngày ngồi trên xe lăn. Quan sát cho hay đàn ông thường bị giới hạn sử dụng thượng chi còn đàn bà hay bị ở hạ chi, nhưng khi tới tuổi trên 80 thì tứ chi đều bị ảnh hưởng như nhau.

Định bệnh căn cứ vào triệu chứng, khám xét cơ thể và chụp quang tuyến X.

Viêm khớp khó mà lành hẳn nhưng sau một năm, chứng đau nhức thường giảm bớt.  Sự thoái hóa làm mòn hết sụn, hai đầu xương tiếp tục cọ xát vào nhau trở nên nhẵn bóng như ngà.

Điều trị

Không có thuốc trị dứt bệnh, chỉ chữa triệu chứng đau đâu chữa đó, đau lúc nào chữa lúc ấy.  Giáo dục, tìm hiểu về bệnh, biết cách đối phó, vật lý trị liệu, vận động cơ thể, giảm kí là những phương thức cần áp dụng để làm bệnh nhẹ bớt.

Không có dược phẩm hay cách nào có thể chữa dứt viêm xương khớp, nhưng với những phương tiện hiện có, người bệnh có thể duy trì, cải thiện một số những chức năng của khớp bị bệnh, làm bớt đau và làm đời sống linh động tốt hơn.

Người bệnh cần được hướng dẫn, tìm hiểu về bệnh, biết rõ căn nguyên, nguy cơ gây bệnh để tránh, biết phải làm gì để bớt đau và thích nghi với khó khăn, khiếm dụng do bệnh gây ra.

Vật lý trị liệu là phương tiện được dùng rất nhiều hiện nay vì có nhiều công hiệu. Nó giúp bệnh nhân phục hồi một số chức năng của bắp thịt và khớp như khả năng co duỗi, sự di động, mềm mại; hướng dẫn cách lựa và sử dụng gậy chống, nạng, tựa người (Walker).

Vận động cơ thể làm tăng sự mềm mại của cơ thịt, co vào ruổi ra dễ dàng, khớp cử động nhẹ nhàng, tăng máu lưu thông tới nuôi dưỡng khớp, làm bớt đau, làm tầm cử động rộng hơn. Cần lưu ý là chỉ vận động vừa sức mình; không vận động khi khớp sưng nóng, đau. Trước khi tập, có thể đắp nóng để làm thư giãn cơ thịt, làm máu lưu thông tốt, hoặc lạnh trên khớp để làm bớt đau, sưng và viêm đỏ. Đôi khi ta có thể luân phiên với đặt sức lạnh và sức nóng, mỗi thứ chừng 30 phút.

Mập béo vẫn được coi như là nguy cơ gây viêm xương khớp, nên giảm ký là một cách tốt để làm cơ thể nhẹ nhàng, bớt sức nặng dồn trên khớp nhất là khi ta di chuyển.

Dược phẩm được dùng với mục đích chính là để làm giảm đau, chống viêm sưng. Thuốc acetaminophen (Tylenol) được coi như là thuốc căn bản, uống với phân lượng cao tới 4 gr một ngày. Thuốc này dùng nhiều có thể ảnh hưởng tới gan nhất là khi người bệnh uống rượu, hoặc đưa đến thận suy.

Thuốc có chất á phiện chỉ nên dùng ngắn hạn khi cơn đau dữ dội không chịu nổi hoặc làm mất ngủ.

Cũng có nhiều loại thuốc bôi làm dịu đau như kem bôi capsaicin, mỗi ngày thoa đều trên khớp đau ba bốn lần.

Thuốc chống viêm không có stéroid như ibuprofen, naproxen có nhiều công hiệu.

Các thuốc chống đau đều có nhiều tác dụng phụ, không tốt, nên trước khi dùng, cần tham khảo ý kiến bác sĩ gia đình.

Theo machsong.org.