Nền dân chủ có thể hoạt động như thế nào ở Trung Đông
4.
Xã hội công dân Ai cập phong phú, phức tạp và có trong lòng nó giọng điệu tự do phóng khoáng dai dẳng liên tục. Từ thời Napoleon xâm lược Ai cập năm 1798, người Ai cập đã muốn bắt kịp Phương Tây. Các trào lưu tự do của tư tưởng và chính trị đã nhiều lần nở hoa trên đất nước này – nổi bật nhất là các thập kỷ 1880, 1920, và 1950. Luật Cơ bản Ai cập năm 1882 tiên tiến hơn hầu hết các hiến pháp của các nước châu Á và Trung Đông vào thời kỳ ấy.
Ai cập cũng giữ được một số yếu tố cốt lõi của một trật tự tự do theo hiến pháp, trong đó chủ yếu là hệ thóng tư pháp đã đấu tranh chống sự lạm quyền nhà nước trong nhiều thập kỷ. Trong một cuốn sách hấp dẫn và hợp thời năm 2008, Ai cập hậu Mubarak Bruce Rutherford của Đại học Colgate đã mô tả chi tiết cuộc đấu tranh lâu dài và bền bỉ của tư pháp để khắc họa vai trò độc lập của bản thân nó, ngay cả dưới một nền độc tài quân sự. Những chuyển động gần đây của nền kinh tế theo hướng cởi mở hơn và dựa trên thị trường cũng tạo ra một tầng lớp tinh hoa kinh doanh mới có một vai trò nhất định trong trật tự tự do hiến định.
Tất nhiên cũng có khả năng những cải cách kinh tế ấy sẽ không tiếp tục nữa. Giống như ở nhiều nước, các chính sách hủy bỏ bao cấp và dỡ bỏ các ngành công nghiệp được bảo hộ gây nên nỗi lo âu của công chúng và tạo nên tâm trạng chống đối từ những đầu sỏ chính trị trong kinh doanh (những kẻ này té ra chính là những kẻ đã từng được bảo hộ). Nhưng vì Ai cập cần phát triển kinh tế, nên vận động cơ bản theo hướng tự do hơn cho thị trường sẽ không có khả năng quay ngược. Những chính sách như thế đòi hỏi có những đạo luật và những tòa án tốt hơn, cộng với những cố gắng để xử lý tham nhũng và cải thiện giáo dục. Và với thời gian, chúng sẽ tạo ra một tầng lớp trung lưu độc lập hơn với nhà nước.
Sức hấp dẫn và những hạn chế của Hồi giáo.
Còn lại thách thức thật sự là vai trò của Hồi giáo, của chủ nghĩa chính thống Islamist và Muslim Brotherhood. Hồi giáo có một sức hấp dẫn đặc biệt ở Ai cập và rộng hơn, trong thế giới A rập, nhưng hiểu lý do tại sao là điều quan trọng. Các nhà độc tài thế tục đã cai trị những mảnh đất này nhiều thập kỷ và đã đàn áp man rợ tất cả các hoạt động chính trị. Chỉ có một nơi mà chúng không thể đóng cửa là các nhà thờ Hồi giáo, bởi vậy những nơi đó trở thành trung tâm hoạt động và thảo luận chính trị, và Hồi giáo trở thành tiếng nói đối lập.
Điều này không phải là phủ nhận rằng đối với nhiều người Ai cập, “Hồi giáo là giải pháp” như khẩu hiệu của Muslim Brotherhood tuyên bố. Những nhóm này có một sức cám dỗ trong xã hội Ai cập nói chung bởi vì nó đã bị khủng bố và bị cấm nhiều thập kỷ. Một khi nó phải cạnh tranh trên thị trường tư tưởng, nó có thể thấy rằng, giống như trong nhiều nước Hồi giáo, nhân dân quan tâm nhiều hơn đến vấn đề năng lực của chính phủ, tham nhũng và tăng trưởng hơn là những tuyên bố lớn lối về ý thức hệ.
Những vấn đề thiết thân này đang nằm ở trung tâm các cuộc chống đối không chỉ ở Ai cập mà cả ở Tunisia. Thật hấp dẫn khi được theo dõi cái huyền thoại “đường phố A rập” cuối cùng đã bùng ra một cách tự phát và tự do. Hóa ra không phải nó bị phá hủy bằng quá trình hòa bình Trung Đông hay người Palestin. Người Israel phản ứng với sự náo loạn ở Ai cập bằng tâm trạng lo sợ, họ tin rằng bất kỳ thay đổi nào cũng đều có nghĩa là mất an ninh đối với nước họ. Điều đó đúng đên một mức độ nào đó. Hòa bình giữa Ai cập và Israel chưa bao giờ là giữa hai dân tộc, mà chỉ là giữa hai chế độ của họ. Israel có thể phải tự hỏi nó phải theo đuổi chính sách nào để tạo ra ổn định với một nước Ai cập dân chủ. Khó lòng có thể có thuốc trị bách bệnh, nhưng giá Israel đưa ra cách xử lý mà người Palestin chấp nhận, thì chắc chắn nó sẽ giúp thuyết phục Ai cập rằng Israel không tìm cách áp bức người Palestin.
Thách thức đối với Israel là thách thức đối với Hoa Kỳ. Thái độ chung của công chúng Ai cập đối với Mỹ đã bị đầu độc bởi những năm Washington hậu thuẫn những nhà độc tài và ủng hộ kiên định đối với Israel. Cả Mỹ nữa cũng sẽ phải hỏi nó sẽ phải làm gì để có quan hệ tốt hơn với không chỉ tầng lớp thượng lưu quân sự mà với nhân dân Ai cập. Và nó sẽ phải tránh phản ứng thái quá – giống như ở Israel – chụp cho mọi chuyển động về phía bảo thủ xã hội cái mũ thánh chiến Hồi giáo. Yêu cầu phụ nữ đeo mạng che mặt khác với bảo đàn ông đeo thắt lưng mang bom tự sát. Nếu Mỹ chống lại mọi biểu hiện của lòng mộ đạo, thì nó sẽ thấy bất lực không hiểu được hay làm việc được với một Trung Đông mới, dân chủ hơn.
Khía cạnh thú vị nhất của các cuộc biểu tình ở cả Tunisia và Ai cập là vai trò của Mỹ trong trí tưởng của công chúng sao mà nhỏ bé lu mờ đến thế. Những người trên đường phố chủ yếu không quan tâm đến Mỹ, mặc dầu Obama đã trở thành một tiêu điểm khi đã rõ là ông có thể giúp đẩy Mubarak xuống. Ở Tunisia, Mỹ thậm chí đóng một vai trò còn bé hơn. Theo một nghĩa lạ lùng, điều này có thể là hậu quả của những quan điểm của cả George W. Bush và Obama trong khu vực này. Sau sự kiện 11/9, Bush đã đặt một tầm quan trọng đặc biệt vào vấn đề các nhà độc tài A rập theo một cách làm cho chúng không thể bị lờ đi. Nhưng ông ta đã làm mất uy tín sự nghiệp của ông ta với một chính sách ngoại giao cực kỳ mất lòng dân trong thế giói A rập (chiến tranh Iraq, ủng hộ Israel v.v..). Năm 2005, Mubarak đã có thể làm nhục các nhà hoạt động dân chủ bằng cách chỉ ra rằng họ có lý lẽ ủng hộ chương trình của Mỹ đối với Ai cập.
Obama thì ngược lại, rút lui khỏi vai trò hống hách, xâm lược của Mỹ, khiến cho các nhà dân chủ tự do Ai cập tìm được tiếng nói của họ mà không bị chụp mũ là bị Mỹ giật dây. (thậm chí gần đây đám đông ủng hộ Mubarak còn cảnh cáo rằng “các lực lượng bên ngoài” đang cố làm mất ổn định Ai cập, nhưng nó không có tác dụng.) Thật ra những cuộc biểu tình ở Ai cập, Tunisia, Jordan và nhiều nơi khác đã cộng hưởng với công chúng rộng lớn hơn của thế giới A rập bởi vì chúng xuất hiện từ bên trong, đã lớn lên một cách hữu cơ và quan tâm đến điều kiện sống của người dân thường A rập.
Trong năm thập kỷ Trung Đông đã là nơi nuôi dưỡng một diễn ngôn chính trị dựa trên những hệ tư tưởng lớn. Đối với những người biểu tình Iran, Mỹ không phải chỉ là một nước hay thậm chí một siêu cường mà chỉ là “com quỷ Sa tăng khổng lồ”. Những gì diễn ra ở Tunisia và Ai cập có thể là sự quay trở về một nền chính trị bình thường hơn, được tiếp sức bằng những thực tế của thế giới hiện đại, đã bén rễ trong hoàn cảnh của mỗi nước. Theo nghĩa này, đây có thể là những cuộc cách mạng hậu-HoaKỳ đầu tiên của Trung Đông.
© Hiếu Tân
Pages: 1 2
