Những lời nói, thái độ và hành vi can đảm để đời [2]

Hoàng Tiến viết:

“… Chân dung Tố Hữu được nhà thơ Xuân Sách khắc họa bằng mấy câu thần tình:

‘Từ ấy…trong tim ngừng tiếng hát
Trông về…Việt Bắc…tít mù mây
Nhà càng…lộng gió…thơ càng nhạt
Máu ở chiến trường hoa ở đây…
Vân vân …và … vân vân

Nhà thơ Hữu Loan về quê làm ruộng, thồ mía, thồ đá nung vôi, sau 30 năm mới trở ra Hà nội đã thành một ông già râu tóc bạc trắng. Hỏi ông đánh giá về thơ Tố Hữu như thế nào? Ông suy nghĩ một lát, rồi trả lời “Một nhà thơ trung bình”.

Tôi cho đánh giá cuả nhà thơ Hữu Loan là đúng mực.

Vì đã là một thần tượng thi ca, thì ngoài nội dung tư tưởng, còn phải có đóng góp về phương thức biểu cảm. Thơ Tố Hữu được phần nội dung tư tưởng cách mạng, nhưng phần hình thức biểu hiện không có đóng góp mới. Ông sử dụng những hình thức biểu hiện sẵn có như thể lục bát, hoặc thất ngôn trường thiên hay ngũ ngôn trường thiên cuả thể cổ phong. Mà lục bát thì ông không thể hơn được Nguyễn Du, cũng chưa hơn được Nguyễn Bính. Các cách thức biểu hiện khác (gọi là thể tự do), thì đã có cả trong phong trào thơ mới giai đoạn 1930- 1945. Họ (những nhà thơ lãng mạn) là những người đóng góp, chứ ông Tố Hữu là người lặp lại:

Câu thơ cuả Phạm huy Thông
Sở bá vương ngồi yên trên mình ngựa
Đưa mắt buồn lặng ngắm chân trời xa
Trong sương thu nhẹ đượm ánh dương tà
Quân Lưu Bang đang tưng bừng hạ trại
(Tiếng địch sông Lô – 1935)

Âm cuối câu thứ nhất Phạm huy Thông gieo vần trắc, gợi hình một võ tướng gắn chặt với chiến mã, còn chiến mã bám chắc xuống mặt đất, giống như một khối tượng.

Âm cuối câu hai và câu ba gieo vần bằng, làm câu thơ thoát ra, ngân dài, như không gian bát ngát bao la trước mặt Hạng Võ.

Âm cuối câu thứ tư hai vần trắc liền nhau (hạ trại), nghe như thây tiếng đóng cọc dựng lều của quân sĩ Lưu Bang đang bao vây Hạng Võ ở vùng Cai Hạ, dẫn đến tiêu diệt đối thủ dũng mãnh này.

Câu thơ của Tố Hữu:

Mã Chiêm Sơn buông cương và ngẫm nghĩ
Ngựa rung đầu hý mạnh giữa tàn quân
Đồi non xa thấp thoáng đỉnh non gần
Đã khuất phục dưới lá cờ binh Nhật
(Mã Chiêm Sơn – In trong tập “Từ Ấy” xuất bản năm 1946)

Âm cuối câu 1 và câu 4, Tố Hữu cũng gieo vần trắc; âm cuối câu 2 câu 3 cũng gieo vần bằng, y hệt Phạm huy Thông. Nhưng câu thơ của Phạm huy Thông ăn nhập chặt chẽ giữa nội dung và hình thức biết bao! Một thành công trong nghệ thuật biểu cảm của lối thơ 8 âm tiết được sáng tạo trong phong trào thơ mới. Còn hình tượng Mã Chiêm Sơn của Tố Hữu chỉ là một phiên bản vụng về. Ngay câu đầu, hai từ “buông cương” và “ngẫm nghĩ” làm cấu trúc câu thơ lỏng lẻo hẳn đi, rã rời hình ảnh một chiến tướng , đâu còn có thể “đánh tan xương quân Nhật một sư đoàn”. Bạn hãy đọc to lên, ngâm lên nữa càng hay, sẽ nhận ra rất rõ sự hơn kém về tứ, về âm của cả khổ thơ, của từng câu thơ, của từng lời thơ.

Các nhà phê bình thường lớn tiếng khen ngợi cái nhạc điệu vui vẻ, lách chách của chú bé liên lạc Lượm như một sáng tạo nhạc điệu trong thơ Tố Hữu:

Chú bé loắt choắt
Cái xắc xinh xinh
Cái chân thoăn thoắt
Cái đầu nghênh nghênh
Ca – lô đội lệch
Mồm huýt sáo vang
Như con chim chích
Nhảy trên đưòng vàng

Cũng nên biết trước đó, thơ mới đã miêu tả đối tượng bằng nhạc điệu, như bài “Sương rơi” của Nguyễn Vỹ có trước bài “Lượm” gần 15 năm:

Rơi sương
Cành dương
Liễu ngả
Gió mưa
Tơi tả
Từng giọt
Thánh thót
Từng giọt
Tơi bời
Mưa rơi
Gió rơi
Lá rơi
Em ơi..
(Sương rơi – 1935)

Hơn nữa thơ Tố Hữu có khá nhiều hạt sạn. Lấy như bài “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” (1954), ông viết :

Chúng bay chỉ một đường ra
Một là tử điạ hai là tù binh

Có lời bình rằng:

Đã một mà lại hoá hai
Một hai, hai một, khổ tai bực mình

Trong bài “Ta đi tới” (1954), ông cũng viết :

Đường ta rộng thêng thang tám thước

Nghe buồn cười. Thênh thang mà lại có 8 thước. Vả lại thơ không nên bám sát lấy con số thực tế quá. Thơ cần khái quát bản chất để có thể bốc lên, bay lên. Vì câu thơ trên nên thành một giai thoại văn học. Giai thoại kể rằng nhà thơ Trần đăng Khoa hồi còn là một chú thiếu nhi đã xin phép bác Tố Hữu cho cháu được chữa :

Đường ta rộng thênh thang ta bước

Như thế câu thơ mới thơ hơn

Thơ Tố Hữu có nhiều câu sáo ngữ. Khi nghe Xít -ta- lin mất , Tố Hữu viết:

Thương cha thương mẹ thương chồng
Thương mình thương một thương ông thương mười
(Đời đời nhớ ông – 1953)

Lại nữa:

Yêu biết mấy, nghe con tập nói
Tiếng đầu lòng, con gọi Xít – ta – lin
(Đời đời nhớ ông – 1953)

Hỡi ôi! con mình dứt ruột đẻ ra, tiếng đầu lòng phải là gọi mẹ, gọi bố, gọi bà, vừa dễ phát âm vừa biết bao tình cảm thiêng liêng huyết thống. Đằng này nó lại gọi tên một con ngườ xa lạ nước ngoài, vả lại rất khó phát âm với con trẻ Việt Nam. Câu thơ chỉ có thể là giả dối, nếu không tác giả là người đã để mất linh hồn dân tộc.

Lại câu :

Chân dép lốp mà bay vào vũ trụ

Mới nghe tưởng rất tự hào. Suy nghĩ một chút thì thấy lố. Xét nghĩa đen, vào vũ trụ không đi dép lốp được, phải có một loại giày đặc biệt. Xét nghĩa bóng, nó giống chuyện một anh ngố, đi nhờ xe người ta lại nghĩ mình cũng oai như người ta.

Pages: 1 2 3