Năm 2045: Năm Con người trở thành Bất tử
Lev Grossman, TIME, Thứ Năm10/2/2011
15/2/1965, một học sinh trung học nhút nhát nhưng bình tĩnh tên là Raymond Kurzweil xuất hiện như một vị khách mời trong một game show gọi là Tôi có một bí mật. Anh được giới thiệu bởi người dẫn chương trình Steve Allen, sau đó anh chơi một bản nhạc ngắn trên piano. Nội dung trò chơi là Kurzweil dấu một cái gì đó bất thường và mấy người cùng chơi – trong số họ có một diễn viên hài và một cựu hoa hậu Mỹ – phải đoán xem đó là cái gì.
Trong sô diễn đó (bạn có thể xem nó trên YouTube) nữ hoàng sắc đẹp hăng hái tra vấn Kurzweil, nhưng nhà hài kịch thắng: bản nhạc được soạn bằng một máy tính. Kurzweil được 200$.
Sau đó Kurzweil trình ra chiếc máy tính mà chính anh chế tạo – một vật to bằng cái bàn với những rơle kêu vù vù, liên kết với một máy đánh chữ. Những người cùng chơi phát chán, họ thật sự ấn tượng với tuổi của Kurzweil hơn bất cứ cái gì anh đã thật sự làm. Họ liền chuyển sang bà Chester Loney cúa Rough và Ready, California, cái bí mật mà bà giữ là: bà là cô giáo lớp một của Tổng thống Lyndon Johnson.
Nhưng Kurzweil đã tiêu phần lớn thời gian còn lại của sự nghiệp để tìm ra sự trình bày của anh có nghĩa gì. Sáng tạo ra một tác phẩm nghệ thuật là một trong những hoạt động mà chúng ta chỉ dành riêng cho con người mà thôi. Nó là một hành động tự biểu hiện, anh khó mà có thể làm nó nếu anh không có bản ngã. Nhìn thấy tính sáng tạo, vốn là lĩnh vực độc chiếm của con người, nay bị tiếm bởi một máy tính do một cậu học sinh 17 tuổi chế ra, là nhìn một đường mờ không thể làm rõ ra được, đường ranh giữa trí tuệ hữu cơ và trí tuệ nhân tạo.
Ảnh minh họa. Flickr
Đó là bí mật thật sự của Kurzweil, và năm 1965 không ai đoán ra. Có thể ngay cả anh cũng không, cũng chưa đoán ra. Nhưng nay, 46 năm sau, Kurzweil tin rằng chúng ta đang đến gần một thời khắc mà máy tính sẽ trở thành thông minh, và không chỉ thông minh, mà thông minh hơn con người. Khi điều đó xảy ra, con người – thân thể chúng ta, trí óc chúng ta, nền văn minh của chúng ta – sẽ biến cải hoàn toàn và không thể đảo ngược. Ông tin rằng thời khắc này không chỉ không tránh khỏi mà còn sắp xảy ra. Theo những tính toán của ông, kết thúc của nền văn minh loài người như chúng ta biết, là còn khỏang 35 năm nữa.
Máy tính đang ngày càng nhanh hơn. Mọi người biết điều đó. Hơn nữa, máy tính đang nhanh hơn trong sự nhanh hơn, nghĩa là, mức độ nhanh hơn của nó đang tăng lên.
Thật không? Thật.
Như vậy nếu máy tính đang nhanh lên nhiều đến thế, nhanh đến không tin nổi như thế, có thể hình dung sẽ đến một thời khắc mà chúng có khả năng sánh nổi với trí thông minh của con người. Trí thông minh nhân tạo. Và tất cả cái sức mạnh ấy có thể được đưa vào phục vụ cho sự cạnh tranh với bất cứ cái gì những bộ não của chúng ta đang làm khi chúng tạo ra ý thức – không chỉ làm toán rất nhanh hay soạn những bản nhạc cho piano mà còn lái xe, viết sách, ra những quyết định đạo đức, thưởng thức những bức họa tuyệt vời, đưa ra những lời bình phẩm dí dỏm trong những bữa tiệc.
Nếu bạn có thể nuốt trôi cái ý tưởng ấy, và Kurzweil và nhiều người khác rất thông minh có thể, thì mọi cuộc cá cược tắt. Từ thời khắc ấy trở đi, không còn lý do để nghĩ máy tính sẽ thôi không tiếp tục mạnh thêm. Chúng sẽ cứ mãi phát triển đến khi chúng thông minh hơn chúng ta rất xa. Tốc độ phát triển của chúng cũng sẽ tiếp tục tăng lên, bởi vì sự phát triển của chúng sẽ tiếp quản từ kẻ sáng tạo ra chúng là con người suy nghĩ chậm hơn chúng. Hãy tưởng tượng một nhà khoa học máy tính bản thân là một máy tính siêu-thôngminh. Nó sẽ làm việc nhanh đến không thể tin nổi. Nó có thể xử lý một lượng dữ liệu khổng lồ không cần chút cố gắng nào. Thậm chí nó không cần tạm nghỉ để chơi Farmville.
Tiên đoán đến năm 2199 - sách Singularity của tác giả Raymond Kurzweil.
Có thể. Không thể đoán trước hành vi của những trí thông minh hơn-con-người này, mà chúng ta một ngày nào đó sẽ phải sống chung trên hành tinh này với chúng (với ai/cái gì), bởi vì nếu bạn có thể đoán trước, thì bạn đã thông minh ngang với chúng. Nhưng có nhiều lý thuyết về vấn đề này. Có lẽ chúng ta sẽ hợp nhất với chúng để trở thành những cyborg[1] siêu-thông-minh, dùng các máy tính để mở rộng các khả năng trí tuệ theo cách mà ô tô và máy bay mở rộng các khả năng thể chất của chúng ta. Có thể các trí thông minh nhân tạo sẽ giúp chúng ta xử lý các tác động của tuổi già và kéo dài tuổi thọ của chúng ta ra vô hạn. Có thể chúng ta sẽ quét (scan) ý thức của chúng ta vào các máy tính và sẽ sống trong đó như một phần mềm, hầu như vĩnh cửu[2]. Có thể máy tính sẽ bật lên tính người và sẽ tiêu diệt chúng ta. Có một điều mà tất cả các lý thuyết đó đều thống nhất là: sự biến chuyển của loài (người) chúng ta thành một thứ gì đó không còn có thể nhận ra như loài người nữa, diễn ra vào khoảng 2011. Sự chuyển đổi này có một cái tên: cái Kỳ dị.
Khi bạn nói về cái Kỳ dị, một điều khó giữ trong tầm mắt là mặc dù nghe nó như là khoa học giả tưởng, nó không phải khoa học giả tưởng, cũng như dự báo thời tiết không phải là khoa học giả tưởng. Nó không phải là một ý tưởng lập dị, nó là một giả thuyết nghiêm túc về tương lai của cuộc sống trên Trái Đất.
Có một phản xạ trí tuệ khiến bạn bật phì cười bất cứ khi nào bạn cố nuốt trôi cái ý tưởng liên quan đến những cyborg bất tử siêu-thôngminh, nhưng hãy chặn nó lại nếu bạn có thể, vì mặc dù cái Kỳ dị bề ngoài có vẻ phi lý, nhưng nó là một ý tưởng đáng được đánh giá thận trọng và nghiêm túc.
Người ta đang tiêu rất nhiều tiền để cố hiểu nó. Trường Đại học Kỳ dị ba năm tuổi có những khóa học liên bộ môn cho các sinh viên đại học và ngành hành pháp, do NASA tổ chức. Google là một nhà tài trợ sáng lập; giám đốc điều hành của nó và đồng sáng lập viên Larry Page đã nói chuyện ở đó năm ngoái. Người ta bị hấp dẫn vào cái Kỳ dị vì giá trị gây chấn động của nó, giống như sự phô bày điều kỳ dị về trí tuệ, nhưng người ta chững lại vì nó có nhiều hơn họ mong đợi. Và tất nhiên trong trường hợp nó hóa ra là thật, thì nó trở thành điều quan trọng nhất xảy ra cho con người kể từ lúc phát minh ra ngôn ngữ.
Cái Kỳ dị không phải là một ý tưởng hoàn toàn mới, nó chỉ khá mới thôi. Năm 1965 nhà toán học Anh I.J.Good mô tả một thứ mà ông gọi là một “sự bùng nổ trí tuệ”
Ta hãy định nghĩa một chiếc máy siêuthôngminh là một chiếc máy có thể vượt trội tất cả các hoạt động trí tuệ của bất kỳ con người nào dù thông minh đến đâu. Vì thiết kế ra máy móc là một trong những hoạt động trí tuệ này, nghĩa một chiếc máy siêuthôngminh có thể thiết kế ra những chiếc máy còn thông minh hơn, khi đó chắc chắn có thể có một cuộc “bùng nổ trí tuệ”và trí thông minh của con người sẽ bị rớt lại đằng sau rất xa. Như vậy chiếc máy siêuthôngminh đầu tiên sẽ là sáng chế cuối cùng mà con người cần làm.”
Từ kỳ dị được mượn từ môn vật lý thiên thể: nó nói đến một điểm trong không-thờigian, chẳng hạn bên trong một hốc đen – tại đó các quy luật vật lý thông thường không áp dụng được. Trong những năm 1980 nhà tiểu thuyết viễn tưởng Vernor Vinge đã gắn nó với kịch bản bùng nổ trí tuệ của Good. Trong một hội nghị chuyên đề của NASA năm 1993, Vinge đã tuyên bố rằng “trong vòng 30 năm nữa, chúng ta sẽ có các phương tiện công nghệ để tạo ra trí thông minh siêu nhân. Ít lâu sau đó, kỷ nguyên loài người sẽ kết thúc.”
Vào thời gian đó Kurzweil cũng nghĩ đến cái Kỳ dị. Ông bận tâm về nó từ lúc xuất hiện trong trò vui Tôi có một bí mật. Là một kỹ sư và nhà sáng chế ông đã tạo dựng nhiều cơ nghiệp, ông đã thành lập sau đó bán đi công ty phần mềm đầu tiên của ông khi ông còn đang làm việc ở Viện Công nghệ Massachusett. Ông đã chế ra chiếc máy đọc cho người mù đầu tiên (từ chữ in đọc thành lời) – Stevie Wonder là Khách hàng Số 1 và tiến hành đổi mới trong hàng loạt lĩnh vực kỹ thuật, kể cả máy soạn nhạc tổng hợp[3] và máy nhận dạng lời nói. Ông nắm giữ 39 bằng phát minh sáng chế và 19 bằng tiến sĩ danh dự. Năm 1999 tổng thống Bill Clinton đã tặng ông Huân chương Quốc gia về Công nghệ.
Nhưng Kurzweil còn theo đuổi một sự nghiệp song song như một nhà tương lai học: ông đã xuất bản những tư tưởng của ông về tương lai của loài người và loài-máy trong vòng hai mươi năm, gần đây nhất trong cuốn Cái Kỳ dị đang đến gần, là sách bán chạy nhất năm 2005 khi nó ra đời. Một phim tài liệu cùng tên, nhân vật chính là Kurzweil, Tony Robbins và Alan Dershowitz, cùng với nhiều người khác, phát hành hồi tháng Giêng. (Thực tế Kurzweil là chủ đề của hai bộ phim tài liệu đang lưu hành. Một bộ phim khác, ít thẩm quyền hơn nhưng nhiều thông tin hơn, có tên là Con người Siêu việt.) Bill Gate gọi ông là “người giỏi nhất mà tôi biết trong việc tiên đoán tương lai của trí tuệ nhân tạo.”
Trong đời thực, con người siêu việt là một nhân vật tầm thường có thể được coi là người em thiếu hấp dẫn của Woody Allen. Kurzweil lớn lên ở Queens, N.Y., và thậm chí bạn có thể thấy dấu vết của điều đó trong giọng nói của ông. Năm nay 62 tuổi, ông nói bằng giọng nhẹ nhàng bình thản gần như thôi miên của một người đọc đến 60 bài diễn thuyết trước công chúng trong một năm. Là người biện hộ nhiệt thành nhất của cái Kỳ dị, ông đã nghe tất cả các câu hỏi và rất nhiều lần đánh bạt nỗi ngờ vực. Ông hồn hậu nói về nó. Cung cách của ông gần như là của một người có lỗi: Tôi ước gì có thể đem đến cho các bạn những tin tức ít gây kích động hơn về tương lai, nhưng tôi đã nhìn vào những con số, và đây là điều mà tự chúng nói lên, vậy thì tôi còn có thể nói với các bạn điều gì khác nữa?
Kurzweil bắt đầu quan tâm đến số phận cyborganic của loài người từ năm 1980 như một vấn đề thực tế. Ông cần các phương pháp đo lường và theo dõi sát quá trình công nghệ. Ngay cả những phát minh vĩ đại nhất cũng thất bại nếu chúng đến trước thời của chúng, và ông muốn chắc chắn rằng khi ông công bố phát minh của ông, thì nó đúng thời điểm. “Ngay tại thời gian đó, công nghệ cũng chuyển động nhanh đến mức từ lúc khỏi đầu đến lúc hoàn thành một dự án, thế giới đã khác đi rồi” ông nói, “vậy giống như trong trò chơi bắn bồ câu bằng đất sét – bạn không thể nào bắn trúng đích.” Tất nhiên ông biết định luật Moore, nó nói rằng số transistor bạn có thể đặt vào một vi mạch cứ sau khoảng hai năm lại tăng lên gấp đôi. Kurzweil thử vẽ sơ đồ một đường cong hơi khác: biến thiên theo thời gian của khả năng máy tính, đo bằng MIPS (triệu chỉ thị trong một giây), mà bạn có thể mua với 1.000$
Hóa ra, các con số này lại rất giống với các con số của Moore. Cứ sau hai năm chúng tăng lên hai lần. Được vẽ thành đồ thị, cả hai làm thành những đường cong hàm số mũ, với các giá trị của chúng tăng lên bằng cách nhân với hai chứ không phải bằng những số gia đều đặn trong một đường thẳng. Các đường cong này vẫn giữ vững một cách kỳ quái, ngay cả khi Kurzweil lấy lùi lại nhiều thập kỷ cho đến tận những năm 1990, với những công nghệ máy tính tiền-transistor như rơ le và đèn điện tử chân không.
Sau đó Kurzweil cho chạy những con số đó trên một cụm những chỉ số công nghệ quan trọng khác – sự giảm chi phí chế tạo transistor, sự tăng tốc độ xử lý của các bộ vi xử lý, sự sụt giá của bộ nhớ RAM động lực. Ông còn năng nổ đi tìm những xu hướng trong công nghệ sinh học và xa hơn nữa, – sự giảm chi phí sắp xếp chuỗi DNA và dịch vụ truyền dữ liệu không dây, và sự tăng số lượng máy chủ Internet và các bằng sáng chế công nghệ nanô. Ông luôn luôn tìm thấy cùng một thứ: sự phát triển tăng tốc theo hàm số mũ. “Thật đáng kinh ngạc sao những đường đạn ấy uyển chuyển đến thế” ông nói. “Xuyên qua dày và mỏng, chiến tranh và hòa bình, thịnh vượng và suy thoái.” Kurzweil gọi nó là luật của sự trở về tăng tốc: tiến bộ công nghệ diễn ra theo luật số mũ chứ không phải tuyến tính.
Chú thích:
[1] Nhân vật tiểu thuyết giả tưởng nửa người nửa máy.
[2] Vấn đề này được mô tả rất hấp dẫn trong tiểu thuyết viễn tưởng của Greg Iles, The Footprints of God (Bản dịch của Hiếu Tân: Dấu chân của Chúa, sẽ ra mắt nay mai)
[3] Synthesizers: Nhạc cụ điện tử tạo ra rất nhiều âm thanh khác nhau, (kể cả bắt chước các nhạc cụ khác) bằng cách dùng bộ vi xử lý giải các hàm toán học tạo ra và kết hợp các tín hiệu có tần số khác nhau.
