Chuyện Hà Thị Cầu & Trần Đức Thảo
“Cộng Sản nó giết mình hôm nay, mai nó mang vòng hoa đến phúng điếu!”
Cứ theo như lời của giáo sư Nguyễn Văn Lục thì T.T. Thích Trí Quang là tác giả của câu nói vừa ghi. Tôi nghe mà bán tin bán nghi vì nếu sự thực đúng y như vậy thì hoa hoè ở Việt Nam phải trồng bao nhiêu mới đủ, cha nội?
Mà chả chỉ riêng hoa, ở nước ta, cái (mẹ) gì mà không thiếu nên mọi thứ vẫn thường phải phân phối theo tiêu chuẩn – ngoại trừ huân chương, huy hiệu, bằng khen, giấy thưởng … thì mới thừa thôi. Bởi vậy, tôi xin được có ý kiến (hơi) khác với T.T. Thích Trí Quang chút xíu: “Cộng sản nó chôn sống mình hôm nay, mai nó mang huân chương hay giải thưởng đến để … làm lễ truy tặng!”
Ông Trần Đức Thảo là một nạn nhân điển hình cho cái cách chôn sống (rất) bất nhân như thế – theo như lời của một bà cụ bán nước trà ở đầu khu tập thể Kim Liên, nơi mà triết gia của chúng ta cư ngụ cho đến gần lúc cuối đời:
Trong khu nhà B6 đằng kia cũng có một ông tên Thảo, nhưng lôi thôi nhếch nhác quá mấy anh công nhân móc cống. Mùa rét thì áo bông sù sụ, mùa nực thì bà ba nâu bạc phếch, quần ống cao ống thấp, chân dép cao su đứt quai, đầu mũ lá sùm sụp, cưỡi cái xe đạp ‘Pơ-giô con vịt’ mà mấy bà đồng nát cũng chê. Thật đúng như anh hề làm xiếc! Mặt cứ vác lên trời, đạp xe thỉnh thoảng lại tủm tỉm cười một mình, một anh dở người…”
“Một buổi trưa nắng chang chang, ông ghé vào quán uống cốc nước chè xanh, tôi hỏi: “Ông đi đâu về mà nom vất vả thế.. ế.. ế. Ông nói: Lên chợ Hàng Bè mua củi đun. Tôi hỏi: Thế củi ông để đâu cả rồi? Ông quay lại nhìn cái ‘pooc ba ga’, mặt cứ ngẩn tò te. Chỉ còn có sợi dây buộc! Củi nả rơi đâu hết dọc đường, chẳng còn lấy một que… Nghĩ cũng tội, già ngần ấy tuổi đầu mà phải nấu lấy ăn, không vợ, không con… [Phùng Quán – “Chuyện Vui Về Triết Gia Trần Đức Thảo.” Ba Phút Sự Thực, 2nd ed. Nhà Xuất Bản Văn Nghệ Sài Gòn: 2007).
Hình chụp từ Tạp Chí Nghiên Cứi Đông Dương. Nguồn: vnu.edu
Nếu bạn thấy những lời lẽ (thượng dẫn) của một bà cụ bán nước trà vô danh chưa đủ trọng lượng thì xin nghe thêm đôi câu nữa, của một chứng nhân thế giá hơn – luật sư Trương Như Tảng:
Ông không bị tù hay hành hạ thân xác, nhưng công an bao vây, cô lập ông không cho ai tiếp xúc…Nếu ông Thảo tiếp xúc với ai, chẳng hạn một người bạn trên đường phố, thì người đó sẽ bị bắt giữ để điều tra.
Bề ngoài xem ra triết gia sống cuộc đời bình thường. Nhưng thực tế ông sống như Robinson Crusoe, hoàn toàn cô độc, mặc dầu có nhiều người ở xung quanh. Ngay họ hàng thân thích cũng không được phép nói chuyện với ông. Đối với một trí thức như vậy là một sự tra tấn dã man.
Ngó bộ ông Trương Như Tảng có vẻ hơi quá lời chút xíu, chứ nếu Trần Đức Thảo bị “tra tấn dã man” thì làm sao triết gia của chúng ta sống sót cho mãi đến năm 1991 – năm mà ông được nhà nước tha (tào) và cho trở lại Paris, theo như tường thuật của tác giả Minh Diện:
Bảy mươi tuổi Trần Đức Thảo mới quay về chốn xưa. Tiếc thay thời huy hoàng của ông đã qua lâu rồi. Rất ít người còn nhớ tới ông. Suốt 40 năm ông cô đơn bên trời Nam,giờ lại cô đơn bên trời Tây. Khi người ta đã bỏ lỡ cơ hội thì khó mà tìm lại được.
Quay lại Pari, Trần Đức Thảo sống tạm bợ trong căn phòng xép trên tầng 5, nhà khách của Đại sứ quán Việt Nam. Nhà báo Nguyễn Đức Hiền tả lại cảnh sống của ông như sau: “Một ông già ở độ tuổi cổ lai hy, khoác chiếc áo cũ màu tím dài chấm gót, bưng bê lỉnh kỉnh mọi thứ xoong chảo, chai lọ leo lên, leo xuống hàng trăm bậc thang tự lo lấy bữa ăn cho mình. Ông già ấy cứ hành trình chừng mười bậc thì dừng lại, tựa người vào hành lang đứng nhắm mắt, há miệng thở như thổi bễ”.
Một chiều mùa Hè năm 1993, ông già ấy gục xuống tại bậc cầu thang, không bao giờ gượng đứng dậy được nữa.… Năm 2.000, ông được nhà nước Việt Nam truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học xã hội.
Thiệt là … có hậu!
Ít nhất thì những ngày tháng cuối đời “của ông già ấy” cũng (có vẻ) đỡ đoản hậu hơn cuộc sống lê lết của … một bà già khác, cùng thời, bà Hà Thị Cầu. Nhân vật này tuy có kém danh giá hơn ông Thảo (chút đỉnh) nhưng cũng nổi tiếng như cồn, ít ra là ở phạm vi quốc nội. Trên báo Bắc Giang, phát hành vào ngày 1 tháng 4 năm 2009, một nhà văn Việt Nam đã viết những dòng chữ chí tình như sau về người nghệ sĩ này:
Với bà, tên tuổi, sự nghiệp tôi đã đọc quá nhiều trên báo chí, một nghệ nhân lớn, một người hát xẩm cuối cùng của thế kỷ, một tài sản dân gian quý báu, một nghệ sĩ nổi tiếng không chỉ trong nước mà ở thế giới…
Và tôi choáng váng vì không thể ngờ, một nghệ sĩ tên tuổi như vậy, báo chí ngợi ca như vậy, các cấp quản lý thay nhau tôn vinh như vậy lại đang có cuộc sống khó khăn đến không tin được. Ngôi nhà bà Hà Thị Cầu bé tí nằm cận kề trụ sở UBND xã Yên Phong. Ngôi nhà bé thế lại còn chia làm hai, một nửa cho bà Cầu ở, nửa còn lại là nhà thờ họ. Phần ở của bà lại chia đôi, phía ngoài đủ đặt cái giường đôi, bộ bàn ghế uống nước, phía trong là nơi bà ngủ, diện tích cũng chỉ nhỉnh hơn cái giường một chút xíu.
Báu vật nhân văn sống của Việt Nam, hình chụp trước tư gia. Nguồn:vnexpress.net
BBC, nghe được vào hôm 3 tháng 3 năm 2013, lặng lẽ và buồn bã đi tin:”Nghệ nhân được coi là linh hồn của hát xẩm Việt Nam với gần 80 năm tuổi nghề, bà Hà Thị Cầu, đã qua đời tại Yên Mô, Ninh Bình…” Hung tin này đã khiến cho Nguyễn Quang Vinh đùng đùng nổi giận:
Một nghệ nhân tài hoa như thế, cống hiến cho đất nước như thế, được coi là”báu vật nhân văn” của quốc gia như thế, đã từng đào tạo, truyền nghề cho biết bao nghệ sĩ, đã nổi tiếng không chỉ trong nước mà còn với nước ngoài…
Nhưng suốt đời nghèo đói, suốt đời khổ sở, túng thiếu như kẻ ăn mày. Báo chí lên tiếng, dư luận lên tiếng, những nghệ sĩ tâm huyết thay bà gõ cửa khắp nơi nhưng mặc nhiên không ai đoái hoài, và bà- nghệ nhân Hà Thị Cầu, cho tới lúc nhắm mắt, vẫn trong nghèo đói...
Leo lẻo ca ngợi, leo lẻo thuyết giảng, leo lẻo leo lẻo…ở mọi cấp để rồi bỏ rơi một nghệ nhân lớn, cay đắng hơn, còn lợi dụng tài năng, tên tuổi của bà để trục lợi cả tiền, danh tiếng, uy tín của cá nhân mình.
Thôi nhé, bà mất rồi, im cả đi, đừng lại ngoạc mồm” bà mất đi là địa phương mất đi một tài năng, đất nước mất đi một nghệ nhân lớn….vô cùng đau xót”.
Câm đi...
Tôi e rằng nhà văn của chúng ta không hiểu biết về đường lối, cũng như chính sách, của Đảng và Nhà Nước (rõ ràng và rành mạch) như nhà nghiên cứu âm nhạc Trần Quang Hải. Trong bản tin của BBC (thượng dẫn) ông Hải khẳng định:
Cũng giống như ca trù, hát xẩm đã bị ‘mất đi’ trong 50 năm vì chính quyền không coi trọng những tài tử dân gian … hát xẩm bị coi là “hạ cấp” và chính quyền không muốn thấy những người hát xẩm lang thang ngoài đường.
Ảnh: wikipedia
Nói cách khác là bà Hà Thị Cầu đã bị “chính quyền” chôn sống từ lâu nhưng mãi đến tháng ba năm nay mới (chịu) trút hơi thở cuối cùng. Ngay sau đó, báo Thể Thao Văn Hoá (số ra ngày 06 tháng 3 năm 2013) đã có … tin vui:
Tới dự đám tang nghệ nhân Hà Thị Cầu, ông Vương Duy Biên – Thứ trưởng Bộ VH,TT&DL – chia sẻ tâm nguyện cần đề nghị truy tặng cho bà danh hiệu NSND... Thời gian tới, Bộ VH,TT&DL sẽ xúc tiến thực hiện việc này.
Thiệt là tử tế hết sức!
Theo Wikipedia: Năm 1977 bà Hà Thị Cầu là tác giả của bài Theo Đảng Trọn Đời. Tôi sợ rằng vì mù chữ, không đọc được Đề Cương Văn Hoá Việt Nam, nên (có lẽ) mãi cho đến khi nhắm mắt người được coi là “báu vật nhân văn sống của Việt Nam” vẫn không biết rằng toàn Đảng không ai thiết tha hay mặn mà gì lắm với tình cảm (thắm thiết) mà bà đã dành cho chúng nó.
Những người “hát sẩm bị coi là hạ cấp,” đã đành, thế còn triết gia thì sao? Giới người này ở bên nước bạn, cũng như ở nước ta, cả hai Đảng đều coi họ không bằng … cục cứt!
Và nói nào ngay, đối với Đảng thì giới người nào cũng vậy – bất kể là nông dân, công nhân, thương nhân, hay trí thức. Tất cả đều chỉ là phương tiện, được xử dụng tùy theo lúc mà thôi.
Sau đó đều bị mang chôn sống ráo. Nhà nước đợi cho đến khi họ tắt thở sẽ mang bằng khen hay giải thưởng đến làm lễ truy tặng. Những cái lễ này, cũng tựa như những tấm giẻ lau, dùng để lau sạch máu hay nước mắt (hoặc cả hai) cho nạn nhân của chế độ hiện hành.
© Tưởng Năng Tiến
SỰ NGÂY THƠ CỦA TRẦN ĐỨC THẢO
Chuyện Trần Đức Thảo là câu chuyện dài trong sự nghiệp và cuộc đời của ông. Ông là người học giỏi hàng đầu trong thế hệ mới nổi của Việt Nam trong thời Pháp thuộc, và khi đã sang đã sang Pháp rồi đậu thạc sĩ triết học, ông cũng thuộc tầng lớp trí thức hàng đầu lúc đó tại Pháp. Danh tiếng ông lúc đó nổi như cồn và trở thành một học giả nghiên cứu có tầm vóc quốc tế về tư duy triết học mà nhiều người Pháp nổi tiếng khi ấy đã hết sức nễ phục. Đặc biệt danh tiếng học thành đỗ đạt của ông đã được cả Công báo Đông Dương của người Pháp ghi nhận và công bố cho cả nước biết, cho thấy cả thực dân Pháp cũng không hề kỳ thị sở học của người nước ta gì cả.
Nhưng đến năm 1951, trong cuộc chiến tranh Việt Pháp, mặc dầu đang nổi tiếng như cồn tại Paris, Trần Đức Thảo cũng nhất định bỏ hết sự nghiệp danh giá riêng của mình để về Việt Bắc tham gia chiến đấu trong vùng kháng chiến Việt Minh. Ý nghĩa cuộc quy quốc này của Trần Đức Thảo nếu chỉ như người Việt yêu nước chống xâm lăng thì cũng chẳng có gì đáng nói. Nhưng tâm niệm của ông chính là mang tư tưởng cách mạng mác xít mà ông vốn có cũng như đã được đào sâu khi còn ở Pháp để về góp phần làm cuộc cách mạng cộng sản hoàn toàn lý tưởng và tốt đẹp ở Việt Nam như ông tự hiểu.
Đó là sự ngây thơ đầu tiên hay sự ngây thơ mang tính cảm tính của ông Thảo. Bởi khi gặp ông Hồ ở Pháp và xin theo chân về nước, chính ông Hồ đã cản ngăn ông Thảo rồi nhưng ông ta không chịu. Bởi ông Hồ hiểu được rằng chỉ cần những người cộng sản chiến đấu, cầm súng, không cần kiểu người mác xít lý thuyết, cầm bút như ông Thảo. Vả chăng theo hệ thống tổ chức cách mạng kiểu toàn trị mà Lênin đã xây dựng, không thể nào một lãnh thổ có hai mặt trời, một nước có hai vua về tư tưởng mà ai cũng rõ.
Bởi vậy khi đã về nước, ông Thảo chỉ được bố trí cho dạy đại học và dịch vài tài liệu vớ vẩn mà không cho tham gia làm gì khác. Có lẽ cuộc sống nhàm chán kiểu như thế đã làm nhà đại trí thức sôi nổi lúc ấy như ông Thảo khi ấy phải chán ngắt, vậy là ông tham gia bên lề cuộc vận động tự do dân chủ Nhân Văn Giai Phẩm để cuộc đời của ông từ đây phải te tua đau xót. Từ dỉnh cao danh vọng tại Paris Trần Đức Thảo đã rơi xuống cảnh cùi đày sống nghèo hèn như không còn là tư cách con người nữa, đến nỗi chính vợ cũng phải bỏ vì ông bị tình cảnh chính trị bao vây tứ phía. Tính cách phi nhân về mặt xã hội như thế khi đó đối với nhà trí thức lớn của đất nước Trần Đức Thảo sau này chắc lịch sử không thể không quy trách cho Trường Chinh và Tố Hữu chẳng hạn.
Nhưng cái ngây thơ thứ hai của ông Thảo chính là ông nghiên cứu sâu vào học thuyết Mác mà thật sự chẳng hiểu sâu gì về nó cả. Học thuyết Mác ngoài mặt thì nêu đầy lý tưởng con người và xã hội. Nhưng thực tế nó chỉ là thuyết đấu tranh quyền lợi cho cá nhân và giai cấp. Nó không phải là lý thuyết khoa học và triết học hoàn toàn khách quan vô tư phổ quát về mặt lý tưởng hay chân lý như ông Thảo tưởng. Một nhà tư duy lớn như ông Thảo mà hoàn toàn không thấy điều đó để cuối cùng gậy ông đập lưng ông thì thật sự ông Thảo cũng chẳng phải nhà triết học gì đúng nghĩa cả. Suốt cuộc đời của ông chỉ ôm mối hận lòng là học thuyết mác xít lê nin nít mà không hiểu đã không được thi thố hiệu quả đẹp đẻ thật là sự ngây thơ nông cạn không còn gì để nói nữa.
Điều đó mãi sao này khi đã thất thập cổ lai hi, vào năm 1992 khi được cho quay lại nước Pháp, Trần Đức Thảo mới giật mình thấy ra được mọi bất hạnh quá khứ của mình và ông ta mới thật sự đổi thay, tự kiểm điểm lại mình cũng như học thuyết Mác trong tác phẩm Những Lời Trăng Trối đã được ghi âm và viết ra lại do một tác giả người Việt ở Paris mà ai cũng biết. Như vậy từ 1952 đến 1992, suốt 40 năm dài, hay gần nửa thế kỷ của cuộc đời và sự nghiệp tư duy của Trần Đức Thảo chỉ là như thế. Cho rằng cuối cùng ông Thảo đã hoàn toàn xét lại và phủ nhận quá khứ dài dặc của mình, xét lại và hoàn toàn phủ nhận học thuyết Mác mà ông đã từng hiểu, nhưng đó vẫn chỉ như một lời trăn trối của ông trước khi chết hay đúng hơn đột ngột lìa trần. Đấy sự ngây thơ của Trần Đức Thảo cuối cùng là chỉ quay trở lại về khởi điểm chính là như thế.
Trường hợp ông Thảo cũng chẳng khác gì trường hợp của nghệ nhân hát xẩm Hà Thị Cầu suốt một thời danh tiếng. Hát xẩm và Hát cô đầu đúng là hai loại hình nghệ thuật có một không hai của Việt Nam và trên thế giới. Tất nhiên chỉ có người Việt Nam nguyên gốc mới có thể hiểu hết được mọi sự tinh tế nghệ thuật sâu xa trong đó, nhưng nó hoàn toàn bị bỏ quên hay bị ruồng bỏ suốt trong thời gian dài cách mạng mác xít, chỉ mãi sau này khi được cơ quan giáo dục Liên Hiệp Quốc khám phá ra nó mới được phục hồi để đưa ra công chúng. Nên Trần Đức Thảo và Hà Thị Cầu, một bên là nhà tư duy triết học trình độ, một bên là nghệ sĩ dân gian xuất sắc, nhưng thân phận cả hai cũng đều đã bị cuốn đi trong cơn lốc của lịch sử đất nước vào một thời vậy thôi. Phải nói thật sự là hoàn toàn đáng tiếc.
ĐẠI NGÀN
(19/02/17)
“CS nó giết mình hôm nay, ngày mai đem vòng hoa phúng điếu”.Ông TNT kể chuyện “Xa”,nên có người nói “lâu rồi còn bới,còn móc”.Tôi kể chuyện “gần”.Ai là người Thiên -chúa-giáo đều biết Đức cha Nguyễn kim Điền ,Tổng giáo phận Huế vào cuối thập niên 80. CS xem Ngài như “kẻ thù’ không đội trời chung.Trước khi Ngài mất,CA còn “tra-khảo’ Ngài.Thế nhưng khi đám tang Ngài Vòng hoa của Đảng
(BTT) lại “to nhất”.Ai là người Phật Giáo đều biết Hoà Thượng Trúc-Lâm(thời Cha NKD) ,người Huế hay gọi với tên thân-thương “Ôn”Trúc Lâm.Ngài ngồi một chổ mà biết mọi việc quanh Ngài.CS cho người theo dỏi Ngài,biết bao nhiêu lân Ngài bắt gặp.Thậm chí Ngài còn” kéo tai” ,đem vào nhà.Xin nhớ Hoà thượng Trúc-Lâm vỏ rất giới.Đạo hửu của Ngài rất nhiều, trong cũng như ngoài nước.Ngài mất,Đảng bộ Tỉnh đứng ra Tổ chức Tang lễ. Câu chuyện nầy tôi được nghe kể từ 2 thầy Chùa Già
Lam(Saigon).Cố nhiên ,đối với kẻ Tu-hành,thì các Ngài Vị-tha.Nhưng chúng ta những kẻ”trần tục’ hay xem đó mà giữ mình.Vì thế nhiều người nói Cái-vòng-hoa của Đảng trên xác-chết của TCS đả giết chết anh lần nửa,vì TCS là kẻ “trần tục’.Hết/
Cả một lũ gian đua nhau rỉa rói những linh hồn đã khuất !
Hèn hạ lắm ta!…
Hay thật, hát ăn mày cũng được bộ máy tuyên truyền dựng dậy thành một môn nghệ thuật dân gian Tội cho “EM” Cầu đã một lần bị lợi dung : nghe Thanh Tịnh- được biết đến với bài văn tôi đi học cóp của thực dân-triệu tập hát chống di cư hồi 1954 rồi thì bỏ rơi từ bấy. Nay lại bị lợi dung lần nữa hát khô cả họng mà để các “quan chức” ăn cướp cơm chim!
Nếu bà Hà thị Cầu quyết tâm ” theo đảng trọn đời ” thì những gì đảng dành cho bà cũng xứng đáng thôi , bà nên chấp nhận . Ông Trần đức Thảo cũng vậy , nghe nói cuối đời ông vẫn còn bênh vực chủ nghĩa cộng sản , nếu đúng như thế , những gì ông được hưởng từ chế độ cộng sản dành cho ông cũng rất xứng đáng ! Tôi kính phục những người như Luật Sư Nguyễn mạnh Tường , nhà thơ Hữu Loan và nhiều người khác trong nhóm Nhân Văn Giai Phẩm …. đã thừa can đảm để làm đúng theo lương tâm của mình trước sự bạo tàn của chế độ cộng sản VN .
Deeply painful!
Cám ơn tác giả Tưởng Năng Tiến đã cho biết cuộc đời của 2 nhân vật hiếm có của VN.
Một điều it ai biết.Đối với những người khác chính kiến với nó,có một thời (không biết bây giờ có còn không), khi chúng nó họp Đảng với nhau,nếu có một “đồng chí” gọi Ông A hay Ông B nào đó ở phe đối-nghịch, bằng “Ông, Anh…”lập tức bị phản-đối ,phải gọi bằng “Thằng”,vì nó là kẻ thù!!! Chuyện thât 100%,vì người viết là “nạn nhân”.Rất nhiều “chính khách” Miền Nam củ,tưởng bở, thấy Nguyễn minh Triết ,chủ tịch nước,xưng với mình là Anh-em,phút chốc hoá thành rồng bay trên mây!! Tất cả đều “hoá-đồng-mẩu -số”hết: Thằng kỳ,Thằng Thiệu….Chỉ khác có người thì CS kêu “thằng” công khai,có người thì không công khai. Đây là bài học để những ai ham danh lợi hảy tỉnh thức với CS.
Hán gian Tưởng Tàu thâm độc , dí mũi quấy phá cả vào những người đã chết , chỉ hòng mưu toan kích động Người Việt , phục vụ dã tâm của giặc Tàu . Thật là một lũ gian manh chui trong ĐCV .
Chim thuần Việt hay lẫn cả Diều Hâu ?
Mọi người đọc ông TNT lâu nay đều biết ông là người ở Dalat từ nhỏ đến lớn,là cựu sĩ quan VNCH,là nhà văn chống cộng quyết liệt,những bài viết của ông (cũng như những bài viết của Nguyễn Hưng Quốc,Bùi Tín…đều là những quả “bom tấn” đối với bọn cộng sản Hà nội),chưa bao giờ tôi thấy ông TNT viết có ý bênh vực bọn Tàu cộng khốn nạn.Ông Người Việt Hải Ngoại kết luận hồ đồ,mong ông chịu khó nghiên cứu kỹ về đối tượng mà mình viết nhé!
Lóng rày “dư luận viên” được trả lương có khá không, hở ông/bà Người Việt Hải Ngoại “dỏm” ui????? “Háng” gian ngày nay ai cũng biết rõ đó chính là tên HỒ chí minh và đồng đảng cướp mafia CSVN đã ký công hàm bán nước cho Tàu, đã đàn áp không cho dân VN biểu tình chống Trung cộng xâm lược,… chứ còn ai vào đây mà ủng oẳng mãi thế!!!
Ông Người Việt Hải Ngoại hãy tử tế một chút.
Chuyện ông Thảo bà Cầu mà ông Tưởng Năng Tiến viết ở trên đúng hay sai?
Nếu sai, thì sai ở chỗ nào?
Ông nên phản biện đàng hoàng, đừng nói bừa, chửi bậy như thế!
Được lắm,
Nick Người Việt Hải Ngoại đã thấm nhuần tư tưởng của ta.
Rất xứng đáng xách dép cho đảng.
Ăn lương của đảng thì phải hót cho hay, phản biện cho khéo, không được chửi bậy.
“Cộng Sản nó giết mình hôm nay, mai nó mang vòng hoa đến phúng điếu!”
Thích Trí Quang cũng biết điều này sao ? sau khi làm tan nát miền Nam và bị tụi CS cho ăn thịt lừa,ông ta sống lặng lẽ quạnh hiu,nhục nhã,xấu hổ với đồng loại vì lúc nào cũng mang nặng mặc cảm tội lỗi.
Cảm ơn những nén nhang mà thỉnh thoảng ông nhà văn Tưởng Năng Tiến (gốc “Ngụy quận”) cắm lên nấm mồ số phận của những người Việt Nam thiếu may mắn đã bị chế độ Ngụy chính quyền VC ăn thịt sống
CN