“The Economist”: Tranh chấp hiện nay trên Biển đông và biển Nhật bản

Tuần báo “The Economist” số ngày 25-31 /7/ 2015 Về cuộc tranh chấp hiện nay trên Biển đông và biển Nhật bản

Hiện nay trên biển Nhật bản, các hải ðội tuần duyên (coast guards) của Trung quốc và Nhật bản vờn nhau như chơi trò cút bắt. Cứ ðều ðặn10 ngày hay một tuần một lần, sáng sớm một hải ðội tuần duyên nhỏ của Trung quốc ðến chờn vờn chạy lấn vào 12 hải lý của ðảo Senkaku (Trung quốc gọi là ðảo Diaoyu) rồi ðến khoảng trưa bộ ngoại giao Nhật bản ra thông cáo phản ðối Trung quốc vi phạm hải phận. Mỗi lần tàu tuần duyên Trung quốc xuất hiện, tàu tuần duyên Nhật bám sát cảnh cáo Trung quốc, và tàu tuần duyên Trung quốc chạy một hồi cho ðã rồi rút lui.

Trò chơi cút bắt này so với cường ðộ ðụng chạm tưởng chừng như Trung quốc và Nhật bản sắp ðánh nhau tại ðó nãm 2012 là một dấu hiệu hai bên ðều muốn tránh cãng thẳng.

Trung quốc xuống thang vì Nhật bản không phải là nước dễ bị bắt nạt. Sau lưng tàu tuần duyên trang bị vũ khí nhẹ hải quân Nhật lúc nào cũng sẵn sàng ðể yểm trợ. Hơn nữa Hoa Kỳ cho biết nếu có ðụng ðộ giữa Trung quốc và Nhật bản Hoa Kỳ sẽ ðứng về phía Nhật bản.

Tại biển Nhật bản thì vậy, nhưng tại Biển ðông trong vùng quần ðảo Trường Sa ðang tranh chấp với Việt Nam và Phi luật tânTrung quốc không hiền lành như vậy. Việt Nam và Phi luật tân yếu hơn Nhật và Hoa Kỳ không có một cam kết bảo vệ nào dứt khoát như ðối với Nhật bản.Từ khi Hoa Kỳ rút khỏiViệt Nam, nhất là từ nãm 1992 rút khỏi cãn cứ Subic Bay của Phi luật tân, Biển ðông là một khoảng trống quyền lực .Trong nãm qua Trung quốc ðã ngang nhiên kéo dàn khoang dầu vào vùng Ðặc quyền Kinh tế (Exclusive Economic Zone – EEZ) của Việt Nam. Và trong nhiều nãm qua ðã âm thầm ðắp các ðảo tí hon hay các mỏm ðá nhỏ trong vùng Trường Sa thành những cãn cứ.

Sự phát triển hải quân nước sâu (TBN: hải quân có khả nãng hoạt ðộng trên ðại dương xa cãn cứ ðất liền) của Trung quốc làm cho Việt Nam và Phi luật tân lo âu, nhất là khi ông Tập Cận Bình luôn nhắc ðến chiến lược của Trung quốc là “lớn mạnh trong hòa bình” và “cân bằng quyền lực giữa các nước lớn” xem như ðối với Việt Nam và Phi luật tân là chuyện nước nhỏ không ðáng kể.

Tại Bắc Kinh cũng như tại Hoa Thịnh Ðốn, các nhà chiến lược không ngừng bàn tán về “cái bẫy Thucydides” là câu chuyện ðánh nhau giữa hai nước Athens và Sparta vào thế kỷ thứ 5 trước công nguyên do sử gia Thucydides ghi lại. Sparta là thế lực ðương thời, trong khi Athens là thế lực ðang lên. Sparta lo lắng và ðánh phủ ðầu Athens. Người ta lo rằng một nước ðang ở thế siêu cường (như Hoa Kỳ hiện nay) sẽ ðụng ðộ với một siêu cường ðang lên (như Trung quốc). Các chiến lược gia Nhật bản lại dùng một hình ảnh so sánh khác. Nhật bản nói sự phát trển hải quân nước sâu của Trung quốc và sự nóng vội lấn biển của Trung quốc hiện nay sẽ sinh ra chiến tranh không khác gì sự phát triển bộ binh và sự nóng vội chiếm ðất của Nhật bản trong thập niên 1930, 1940 ðã sinh ra cuộc ðụng ðộ Thái bình dương giữa Hoa Kỳ và Nhật bản .

Hiện nay Trung quốc dấu kỹ vũ khí, và ðẩy mạnh sự tranh chấp trên mặt trận ngoại giao, vận ðộng sử gia bênh vực, vẽ họa ðồ ðáy biển, ðắp ðảo xây dựng cơ sở vật chất mà Trung quốc nói là ðể phục vụ sinh hoạt của ngư dân như ðèn pha, cảng tránh bão, phương tiện cứu hộ … Nhưng mới ðây Hoa Kỳ ðã hé cho thế giới thấy các xây dựng, ðặc biệt trên hòn ðá Chữ thập (Fiery Cross Reef) gồm một phi ðạo dài 3km cho máy bay quân sự ðáp, nhiều kho có mái che cho máy bay phản lực ðậu và những dàn súng phòng không. Các sĩ quan hải quân Hoa Kỳ cho rằng các cơ sở quân sự này chỉ là “những mẫu hạm không chạy ðược” trong trường hơp chiến tranh sẽ bị hải quân Hoa Kỳ ðánh chìm trong nháy mắt. Nhưng nếu chưa bị ðánh chìm (vì chưa có chiến tranh) thì các cơ sở vật chất này vẫn giúp Trung quốc biểu dương sức mạnh trên Biển ðông .

Ðường 9 ðoạn bao gồm hầu hết Biển ðông do Trung quốc ðơn phương vẽ là ðầu mối tranh chấp với các nước chung quanh. Bên trong ðường 9 ðoạn có nhiều ðảo nhỏ và nhiều cụm ðá ngầm của Việt Nam và Phi luật tân. Hoa Kỳ không ðứng về phía nào trong cuộc tranh chấp ai làm chủ mỏm ðá nào chừng nào không ai ðụng chạm ðến quyền lưu thông trong vùng biển và trên vùng trời Biển ðông của Hoa Kỳ và của thế giới nói chung. Thỉnh thoảng Hoa Kỳ cho máy bay thám thính quân sự bay gần các ðảo mới ðắp của Trung quốc ðể nhắc cho Trung quốc biết lập trường của Hoa Kỳ.
Trung quốc không phải là nước ðầu tiên xây dựng cơ sở vật chất tại Trường Sa nhưng sự xây cất quy mô của Trung quốc làm cho cuộc tranh chấp càng ngày càng khó giải quyết. Lời hứa của Trung quốc sẽ cùng với các quốc gia chung quanh Biển ðông soạn thảo một “Quy tắc ứng xử” sẽ chẳng bao giờ thực hiện ðược. Và các nước Ðông nam á không có sự lựa chọn nào khác hơn là tìm thế ðối trọng nơi Hoa Kỳ và trang bị thêm vũ khí .

Thủ tướng Nhật Shinzo Abe ðang trình quốc hội thông qua một bộ luật cho phép quân ðội Nhật rộng tay hành ðộng hơn như hợp tác với hải quân Hoa Kỳ tuần hành trên Biển ðông và bán rẻ 10 tàu tuần duyên cho Phi và 6 tàu cho Việt Nam. Theo ông Narushige Michishita thuộc Viện Nghiên cứu Chính sách (National Graduate Institute for Policy Studies) ở Tokyo thì ðây là hành ðộng chống sự ðe dọa của Trung quốc .

Trong khi ðó quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ càng lúc càng cải thiện, và Việt Nam ðang mua thêm nhiều vũ khí của Liên bang Nga. Phi luật tân thì ký thỏa ước cho phép Hoa Kỳ trở lại cãn cứ Subic Bay và vài cãn cứ khác và ðang chuẩn bị ngân sách cải thiện quân ðội.

Hiện nay, tòa án quốc tế ở Le Havre ðang xem xét vụ Phi luật tân kiện Trung quốc ðể xem – theo vãn bản của Luật Biển UNCLOS – Trung quốc có quyền ðòi chủ quyền 12 hải lý và rộng hơn nữa là 200 hải lý ðặc quyền kinh tế chung quanh các hòn ðảo mới ðắp không. Tòa Le Havre không có thẩm quyền phán quyết ai làm chủ cụm ðá nào, nhưng một phán quyết bất lợi cho Trung quốc ðối với quyền xử dụng mặt biển và ðáy biển chung quanh cũng làm cho Trung quốc bớt hung hãng. Trung quốc nói không chấp nhận phán quyết của tòa Le Havre, nhưng gián tiếp theo dõi vụ kiện bằng cách gởi ðến tòa các biện minh trạng cần thiết.

Còn chuyện Ðài Loan. Ðài Loan nằm giữa biển Nhật bản và Biển ðông. Tình hình eo biển Ðài Loan trong nhiều nãm qua êm êm nhờ chính sách hòa hoãn của tổng thống Mã Anh Cửu (Ma Ying-jeou) thuộc ðảng Trung Hoa Dân Quốc (KMT). Nhưng nếu qua cuộc bầu cử tổng thống ðầu nãm 2016 tới, bà Thái Anh Vãn (Tsai Ingwen) thuộc ðảng Dân Chủ Tiến bộ (Democratic Progressive Party) ðắc cử tình hình có thể ðổi khác. Ðể Hoa Kỳ yên tâm bà Thái Anh Vãn cho biết bà vẫn sẽ giữ lập trường ôn hòa với lục ðịa, nhưng Bắc Kinh không tin bà .

Về hướng Biển ðông Trung quốc và Ðài Loan có chung lập trường là các hải ðảo ở ðó thuộc về nước Trung quốc. Nãm 1945 khi Nhật ðầu hàng, chính quyền Quốc Dân Ðảng ðã tiếp thu các hòn ðảo Nhật chiếm ðóng. Nhưng ðối với ðường 9 ðọan, Ðài Loan không dứt khoát ðòi hỏi như Bắc kinh ðang làm, mặc dù ðường này do chính quyền KMT vẽ nãm 1946 trước khi bị Mao ðẩy ra Ðài Loan. Hoa Kỳ từng thúc ðẩy tổng thống Mạc Anh Cửu công khai lập trường ðối với ðường 9 ðoạn ðể làm suy yếu ðòi hỏi ðơn phương của Trung quốc. Và mới ðây tổng thống Mã Anh Cửu tuyên bố Ðài Loan chỉ ðòi chủ quyền 12 hải lý chung quanh các ðảo hay cụm ðá mình ðang làm chủ nhưng không ðòi hỏi vùng biển nằm bên trong ðường 9 ðoạn.

Nhưng ngoại giao và các lời tuyên bố tế nhị của nó không làm thay ðổi thực tế của sức mạnh quân sự tại chỗ. Các chuyên viên quân sự nghĩ rằng: Ðài Loan ðã mất khả nãng tự bảo vệ trong nhiều nãm qua trước sự lớn mạnh của Trung quốc; và Nhật bản hiện còn khả nãng bảo vệ các hòn ðảo ðất nhà ở phía nam nhưng sẽ không quá 10 hay 15 nãm nữa. Cho nên câu hỏi thiết thực là quốc gia nào có khả nãng gây thiệt hại nặng nề cho Trung quốc ðể Trung quốc không dám ðánh Ðài Loan hay Nhật bản? Ai cũng hiểu câu hỏi này dành cho Hoa Kỳ. Hoa Kỳ còn có khả nãng và ý chí thay ðổi cán cân quân sự trong vùng Tây Thái bình dương không?

20 nãm trước khi Trung quốc bắn hỏa tiễn ðe dọa sát bờ Ðài Loan Hoa Kỳ ðã gởi tới eo biển Ðài Loan hai hải ðội mẫu hạm ðặc nhiệm ðể cảnh cáo Trung quốc. Lần này Hoa Kỳ còn hành ðộng như vậy không? Không một nhà chiến lược nào trả lời dứt khóat là “Có”.

Bàn cờ quân sự tại Tây Thái bình dương luôn luôn thay ðổi. Hiện nay Trung quốc ðang phát triển một hệ thống “chống xâm nhập” (Hoa Kỳ ðặt tên là hệ thống A2/AD – Anti-Access/Area Denial) ngãn không cho các mẫu hạm của Hoa Kỳ ðến sát rào phòng thủ thứ nhất của Trung quốc (chạy dọc từ Nhật bản, ðến Ðài Loan, qua Phi luật tân ðến Indonesia). Và Hoa Kỳ ðang nghiên cứu vũ khí ðể chọc thủng hàng rào chống xâm nhập này. Và lúc này là lúc các quốc gia lân cận Trung quốc nghĩ ðến hàng rào phòng thủ của riêng mình chống sự xâm nhập của hải quân Trung quốc .

Giáo sư Toshi Yoshihara thuộc Ðại học hải chiến Hoa Kỳ (US Naval War College) nghĩ rằng Nhật bản cần chú trọng ðến hỏa tiễn ðặt trên ðất liền chống chiến hạm, tàu ngầm, mìn, chiến thuật ðánh “du kích biển” bằng tàu nhỏ vận tốc cao có trang bị hỏa tiễn. Hoa Kỳ cũng ðang khuyến khích Ðài Loan trang bị như vậy. Nhật bản nghĩ rằng sự bảo vệ Ðài Loan liên hệ chặt chẽ với an ninh của Nhật và chuyên viên Andrew Krepinevich thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Ngân sách ở Hoa Thịnh Ðốn (Centre for Strategic and Budgetary) cũng ðang khuyến cáo Hoa Kỳ giúp Phi luật tân phương tiện tự bảo vệ các hải ðảo ðất nhà.

Ðây là chiến lược “Nếu không thể ðánh gục ðược kẻ ðịch thì hãy chận ðường ðừng cho kẻ ðịch ði xa”. Nhưng nếu áp dụng chiến lược này trong cuộc ðối ðầu giữa Hoa Kỳ và Trung quốc trong vùng Tây Thái bình dương thì chẳng khác gì nhìn nhận trước sau biển Nhật bản và Biển ðông cũng sẽ là ao nhà của Trung quốc và Hoa Kỳ cùng các ðồng minh chỉ ðang lo sao chận không cho Trung quốc ra khỏi ao nhà. Chiến lược này hạ sách vì chỉ gây ra cãng thẳng trong vùng Tây Thái bình dương. Thượng sách là thuyết phục Trung quốc hợp tác với Nhật bản và các nước Ðông nam á ðể cùng khai thác tài nguyên thiên nhiên, cùng phát triển và cùng hưởng lợi, nhưng luôn luôn cứng rắn nếu Trung quốc hành ðộng ngang ngược.

Trung quốc cũng có những khó khăn nội bộ và cũng phải nhìn trước nhìn sau ðối với áp lực và dư luận quốc tế, và gần ðây một số chiến lược gia của Trung quốc cũng nghĩ rằng thời gian qua Trung quốc ðã quá nóng vội trong việc gồng mình ra biển nên Trung quốc có vẻ ðang kìm lại. Trung quốc nói ðã ngưng chương trình nới rộng các mỏm ðá Trường Sa. Nhưng có thể ðây chỉ ðể làm nguội tình hình trước chuyến công du Hoa Kỳ của ông Tập Cận Bình vào tháng Chín tới. Vào lúc này, không có chỉ dẫn nào cho thấy sẽ có ðụng ðộ vũ trang trên biển Nhật bản hay Biển ðông. Ðiều ðáng lo là các các hải ðội tuần duyên của hai bên nghênh nhau hằng ngày trên biển ðặc biệt giữa Trung quốc và Nhật bản chung quanh ðảo Senkahu trong một hoàn cảnh nào ðó không kìm ðược tay súng .

July 28, 2015

Trần Bình Nam (phóng dịch)

© Đàn Chim Việt