Anna Karénine: Tiểu thuyết lãng mạn nổi tiếng của Léon Tolstoi [2]

5- Khía cạnh văn chương

Morris Philipson nói Tolstoy đã hoàn thành hai tác phẩm tuyệt vời nhất chưa từng có: Chiến Tranh Và Hoà Bình và cuốn tiểu thuyết bất hủ thứ hai Anna Karenina.

“Những cuốn này hình như không có vẻ là những tác phẩm nghệ thuật, ta có cảm tưởng đó  chính là cuộc đời.

Có lẽ lý do đơn giản nhất của nó là đặc tính trước hết của nghệ thuật hiện thực  là thể hiện được những cái gì tiềm ẩn mà người ta không nói lên được.”

(These novels do not seem to be works of art; they give the appearance of being life itself.

Perhaps the simplest reason for this is that the primary characteristic of the realist’s art is to make explicit what is implicit but inarticulate in all men” – The Count who wished he were a peasant , page 69, 70).

Các nhà nghiên cứu điển hình là giáo sư  Dmitry Svyatopolk Mirsky trong Lịch sử văn học Nga đề cao giá trị hiện thực trong hai cuốn tiểu thuyết lớn kể trên của Tolstoy. Người ta cho rằng tác giả đã thể hiện được cuộc sống của người dân Nga một cách chân thực như  Morris Philippson.

Mặc dù Tolstoy thừa hưởng điền sản của gia tộc và quản lý trang trại nơi thôn quê nhưng thế giới quí tộc nơi kinh thành Petersburg, Mạc Tư Khoa trong tác phẩm của ông đã được diễn tả thực đến độ người ta tưởng như nó chính là cuộc đời. Trong Anna Karenine, Tolstoy bỏ nhiều thời gian nghiên cứu công phu luật gia đình, thủ tục li dị, sinh hoạt giới thượng lưu… để dựng lên cả một thế giới quyền quí giả dối của xã hội phong kiến Nga hoàng cũng như sau này trong Resurection, cuốn tiểu thuyết lớn sau cùng, ông nghiên cứ luật lệ toà án kỹ càng, đi thăm các nhà  tù, đường đi Tây Bá Lợi Á để dựng lên cả một thế giới sống động y như trong phim ảnh, Tolstoy cũng là nhà dàn cảnh điêu luyện.

Từ cái chết  thảm thương của một người đàn bà thất vọng vì tình tự vẫn tại nhà ga xe lửa, Tolstoy đã dựng lên cả một bi kịch sống động, tạo ra nhiều nhân vật để hoàn thành cả một xã hội quí tộc phong kiến thời Nga hoàng, nay đọc lại người ta có cảm tưởng cả một xã hội xa xưa đã được làm sống lại  như trong phim ảnh. Các nhân vật của tác phẩm từ các vai chính Anna, Karenine, Vronsky, Kitty, Levin.. đến các vai phụ Dolly, Stepan… đã họp nhau thành  vở kịch lớn, một xã hội thượng lưu. Vai chính vai phụ đều có những cá tính riêng: Một Karenine cao thượng, quảng đại nhưng giả dối chỉ biết bề ngoài, một Kitty đạo đức vị tha, một Anna lãng mạn tất cả cho tình yêu, một Vronsky hy sinh sự nghiệp cho tình yêu, một Levin triết gia đi tìm hạnh phúc….

Tolstoy lấy tên nhân vật thực Anna đạt cho  tác phẩm để xây dựng cuộc đời nhân vật nữ, một bà mệnh phu nhân tuyệt sắc có những nét độc đáo khác thường. Nói về nghệ thuật diễn tả nội tâm thời cổ điển các nhà nghiên cứu không ngớt lờùi ca ngợi Tolstoy và Dostoievsky, mỗi tác giả có một nghệ thuật riêng, Tolstoy diễn tả nội tâm những người bình thường của xã hội trong khi Dostoievsky hướng về những nhân vật bệnh hoạn khác thường.

Với Anna Karenina nghệ  thuật tả tâm lý của Tolstoy đạt tới trình độ tuyệt vời ở cả hai nhân vật mang tên tác phẩm nhất  là độc thoại của  Karenina về nhà sau buổi tiệc trà tại nhà Betsy, thấy vợ mình ngồi cạnh Vronsky tâm tình  thân mật bội trong lòng . Tác giả ví như Karenina đang đi trên cầu , cái cầu có vết  nứt, vết  ấy chính là cuộc đời, các nhà phê bình cho nghệ thuật độc thoại của Tolstoy đã đạt tới đỉnh cao như ở đây Karenina băn khoăn lo lắng nghĩ đi nghĩ lại, có khi cho ghen là điều xấu hổ, tự hạ giá mình, có khi thấy mình phải có bổn phận  hướng dẫn, cảnh giác nàng.

Levin được bạn Stepan đưa đến thăm em gái Anna, Levin thấy chân dung nàng tuyệt đẹp, rồi thấy chính Anna bằng xương thịt, nàng đẹp tuyệt trần hơn người trong tranh vẽ. Trước đây chàng nghĩ không tốt về nàng nay thấy tội nghiệp cho nàng, người đàn bà thông minh, thẳng tính, chàng nhĩ đến nội tâm nàng hàng giờ. Anna biết Levin say đắm sắc đẹp của mình và đã mê hoặc chàng rồi tự mãn. Tác phẩm thể hiện nhiều  cuộc độc thoại của Karenina, Levin, Kitty… nhưng với Anna thì thật là tuyệt diệu,  nhân vật Anna quá độc đáo xứng đáng đặt tên cho tác phẩm.

Mấy chục trang giấy cuối Phần Bẩy, đã diễn tả một cách tuyệt vời bi kịch cuộc đời nàng Anna từ khi ghen bóng gió nghi ngờ đến hận thù, trả thù tình yêu phai nhạt của chàng. Nàng nghĩ đến cách trả thù bằng cái chết của mình, đến  sự khủng hoảng tinh thần, tâm trí nàng rối bời và cái chết. Sự diễn tả của Tolstoy  đã đạt tới đỉnh cao nghệ thuật.

Đoạn chót, cơn khủng hoảng tinh thần rối bời của Anna đã được ngòi bút Tolsoty diễn tả từng chi tiết  cho thấy lý do nàng gieo mình trên đường rầy xe lửa. Anna nghi ngờ Vronsky đang gặp mẹ chàng và công nương Sorokina, chắc chàng đã yêu người đàn bà nào khác.

Vronsky đi công chuyện trở về, họ cãi nhau, chàng ta nói anh chịu hết nổi em, Anna đe doạ: Anh sẽ phải hối hận. Vronsky bỏ đi gặp bà mẹ, nàng nghĩ thế là hết, bỗng ngọn nến tắt, nàng sợ hãi nhớ tới cơn ác mộng rồi chạy đi tìm gia nhân hỏi Bá tước đâu rồi sai nó đem thư cho chàng nói : E m nhầm rồi, anh về ngay, em giải thích sau, em sợ quá. “

Anna chờ mười phút, hai mươi phút không thấy chàng về,  tâm trạng nàng rối bời như tơ vò, Anna sốt ruột nhìn đồng hồ, nàng sai gia nhân đem thư tới cho chàng tại nhà bà mẹ rồi đem thư trả lời về. Thay quần áo định đến gặp chị dâu Dolly, nàng khóc rồi cuống lên hỏi người tớ gái ta biết làm sao bây giờ, đưa tớ gái bảo thưa bà sao bà cuống lên vậy, xin bà đi chơi cho khuây khoả. Anna đến thăm Dolly có gặp Kitty, cô ta không có cảm tình với Anna. Nàng lên xe đi trong lòng nghĩ tới cái chết, hai chị em Dolly Kitty tiếp đón Anna, khi nàng ra về, họ khen nàng vẫn đẹp nhưng nói tội nghiệp cho nàng.

Anna ghen lồng lộn nghĩ chàng đang cùng công nương Sorokina trò truyện như  đùa cợt trên sự đau khổ của nàng. Anna nghĩ tới cái chết, nàng quyết đem cái chết để trừng phạt chàng để lấy lại tình yêu trong tim chàng. Anna rối bời nghĩ Vronsky đã chán chường mình không còn thiết tới nàng, nàng nghĩ tới đứa con trai, nàng đã bỏ cả con theo chàng, đã đánh đổi nó với tình yêu một người khác nay tình yêu người ấy đã tàn. Anna lên xe ngựa tới nhà ga, rồi đi xe lửa tới trạm Obiralovka, nàng nhận  được thư  Vronsky do người đánh xe trao lại, chàng nói sẽ về lúc mười giờ , Anna căm giận .. đi lại trên sân ga rồi quyết định nhẩy vào đầu  xe lửa đang chạy tới để trừng phạt người yêu. Đoạn văn tả cảnh tự vẫn thật hãi hùng ghê rợn như một âm thanh cao vút lạnh lẽo  trong một bản nhạc êm dịu.

Nhiều người đánh giá cao lối kết luận chuyển sang bi kịch của Tolstoy khi ông không chiều ý độc giả bằng kết thúc happy ending mà nhiều người ưa thích. Ở đây Karenina, Anna, Vronsky chỉ hoà thuận với nhau trong giờ phút ngăn ngủi rồi chàng và nàng lại cùng nhau bỏ đi ngoại quốc. Ở Resurection Tolstoy không để Nekhlioudov, Maslova bên nhau mãi mãi nhưng anh chị chia tay tại bờ sông khi nàng  theo đoàn tù đi Tây Bá Lợi Á.

Ernest J. Simmons trong cuốn Giới Thiệu Tác Phẩm Của Tolstoy nói:

“Trong giờ phút nguy kịch, quan trọng ấy người chồng chuộng hình thức và người ỵêu của nàng hoà thuận với nhau, sự tha thứ của Karenina mang vẻ dứt khoát và lương tâm của Vronsky như vô cùng xúc động về tội lỗi mình đã làm. Ở chỗ này nhiều tiểu thuyềt gia khác có thể đã có kết thúc êm đẹp để chiều độc giả. Dostoevsky cho đây là một cảnh tuyệt nhất của tác phẩm như tội lỗi được tô điểm màu sắc tinh thần và kẻ tử thù đã trở thành anh em  với nhau trước hình ảnh cái chết”

Trang 91.

(By her bedside at this solemn and crucial time her sour, formal husband and her lover are reconciled. Karenin’s forgiveness has an air of finality and the Vronsky’s conscience seems deeply moved by the realization of the sin he has committed. At this point another novelist might have made a concession to the public’s fondness for a happy ending. Dostoevsky thought it the greatest scene in the work, one in which guilt is spiritualized and mortal enemies are transformed into brothers before the spectre of death. Page 91, Introduction To Tolstoy’s Writings)

Nghệ thuật hướng nội và độc thoại ở Anna đã đạt tới đỉnh cao, có thể là lý do khiến tác phẩm đã được phổ biến sâu rộng trên thế giới và còn được ca ngợi cho đến ngày nay.

6-Điện Ảnh.

Anna Kareina đã được quay thành phim nhiều lần cũng như được phỏng theo để đưa vào nhiều chương trình nghệ thuật khác:

Về đài phát thanh: năm 1944, Mỹ. Năm 1997 BBC radio, Anh.

Về truyền hình:  năm 1961, Anna Karenina, do BBC, đạo diễn Rudolph Cartier. Năm 1977, Anna Karenina, đạo diễn Basil Coleman, TV Anh. Năm 1985, Anna Karenina, đạo diễn Simon Langton, Mỹ. Năm 2000, Anna Karenina đạo diễn David Clair, Anh.

Về vũ ballet:  năm 1971 của Rodion Shchedrin. Năm 2005 của Boris Eifman.

Về kịch nghệ:  năm 1992 tại Broadway, Mỹ. Năm 1994 tại Hungary.

Về nhạc Opera: năm 1978, do Iain Hamilton, Anh, năm 2007 do David Carlson, Mỹ.

Về điện ảnh: trong số ba cuốn tiểu thuyết lớn Tolstoy, Anna Karenine đã được quay thành phim nhiều nhất, tính từ thời phim câm cho tới năm 2005 đã được quay thành phim 10 lần.

Năm 1914, Anna Karenina, phim Nga đạo diễn Vladimir Gardin.

Năm 1915, Anna Karenina, phim Mỹ, tài tử Betty Nansen.

Năm 1927, lấy tên Love, phim Mỹ nữ tài tử Greta Garbo, đạo diễn Edmund Goulding Mỹ. Từ 1930 về trước phim chưa có tiếng nói, chỉ có phim câm.

Năm 1935, Anna Karenina, phim Mỹ tài tử Greta Garbo, Fredric March, đạo diễn Clarence Brown .

Năm 1948, Anna Karenina, phim Anh  tài tử Vivien Leigh, Kieron Moore, Ralph Richardson, đạo diễn Julien Duvivier.

Năm 1953, Anna Karenina, phim Nga đạo diễn Tatyana Lukashevich.

Năm 1967, Anna Karenina, phim Nga đạo diễn Alexander Zarkhi.

Năm 1974, Anna Karenina, phim Nga đạo diễn Margarita Pilikhina.

Năm 1997, Anna Karenina, phim Anh – Mỹ đạo diễn Bernard Rose, tài tử Sophie Marceau và Sean Bean, phim Mỹ.

Năm 2005, Anna Karenina, phim Nga đạo diễn Sergei Solovyov.

Các phim Anna Karenina chỉ thể hiện được cốt truyện, dài từ một giờ rưỡi cho tới hai giờ. Một cuốn tiểu thuyết vĩ đại gần một nghìn trang mà chỉ diễn tả trong khoảng thời gian ngắn ngủi như thế thì chẳng nói gì được cả.  Nó đã bị đóng khung trong giới hạn chỉ để kể lại truyện tình của hai nhân vật chính, những ý nghĩa xã hội, tình thương, hạnh phúc… đã không được thể hiện.

Trong số các phim Anna Karenina kể trên có bốn cuốn được dư luận chú ý là phim  quay 1935 của Clarence Brown, Mỹ, đen trắng dài 95 phút (1 giờ  35 phút), phim đen trắng quay 1948 của  Julien  Duvivier, Anh dài 133 phút (2 giờ 13 phút), phim mầu quay năm 1967 của đạo diễn Alexander Zarkhi, Nga  dài 145 phút (2 giờ 25 phút), phim mầu quay năm 1997 của Bernard Rose Mỹ- Anh dài 108 phút (1 giờ 48 phút).

-Phim Anna Karenina Mỹ đen trắng của đạo diễn Clarence Brown do nữ tài tử nối danh Greta Garbo và  Fredric March quay năm 1935 mặc dù chỉ có 1 giờ rưỡi  nhưng đã được giới phê bình ca ngợi nhiều, một cuốn phim nổi tiếng (the most famous and critically acclaimed version). Greta Garbo đã được trao giải nữ diễn viên xuất sắc  trong  vai Anna của Hiệp Hội phê bình phim Nữu Ước (New York Film Critics Circle Award for Best Actress).

Cho tới nay so với các phim quay lại truyện Anna Karenina, nó vẫn giữ được địa vị ưu thế mặc dù thực hiện từ 75 năm qua trong thời kỳ kỹ thuật điện ảnh còn thô sơ, các vai chính vai phụ đều tỏ ra điêu luyện nhất là nhờ sự diễn xuất tuyệt vời của Greta Garbo, người nữ tài tử tài sắc vẹn toàn. Nữ minh tinh này đã diễn tả được vẻ uy nghi của một bà mệnh phu nhân cùng với Fredric March hào hoa phong nhã trong vai công tử Vronsky khiến cho cuốn phim vẫn là một tác phẩm điện ảnh có giá trị vượt thời gia. Trong phim đoạn Anna về thăm con trai bị chồng mắng chửi thậm tệ đã không theo đúng như trong truyện.

-Phim Anna Karenina đen trắng quay năm 1948 của Anh, đạo diễn Julien Duvivier, tài tử Vivien Leigh, Kieron Moore, Ralph Richardson. Phim đen trắng dài 133 phút (2 giờ 13 phút) mặc dù trang phục đẹp nhưng bị chê là nhàm chán. Phim không nổi tiếng, không được chú ý bằng phim kể trên.

-Phim Anna Karenina mầu của Nga quay 1967 do hãng Mạc Tư Khoa thực hiện, đạo diễn Alexander Zarkhi, các tài tử Tatyana Samojlova, Vasili Lanovoy, Nikolai Gritsenko, dài 145 phút (2 giờ 25 phút). Phim đã được Liên Xô đưa đi dự Đại hội điện ảnh Cannes bên Pháp năm 1968 nhưng năm ấy  Đại hội bị hủy bỏ.

Nói chung nghệ thuật thua kém phim Âu Mỹ, diễn xuất không được điêu luyện cho lắm, tài tử không thể hiện được cá tính của nhân vật  mà họ thủ vai khiến cho nhiều cảnh có phần giả tạo. Ngoại cảnh trông đơn sơ nếu không nói là nghèo nàn không thể hiện đúng nội dung tác phẩm diễn tả đời sống xa hoa tráng lệ của giới thượng lưu quí tộc kinh thành Petersburg ngựa xe như nước với những ông hoàng bà chúa quyền quí cao sang.

Nhà đạo diễn hình như không quan tâm tới việc lựa chọn tài tử, một ông công chức cao cấp, sang trọng lại giao cho một ông già có dáng dấp bình dân, một bà mệnh phụ được Toltoi mô tả là nhan sắc tuyệt trần được giao cho một nữ tài tử không lấy gì làm sắc nước hương trời cho lắm.

Cảnh cuối cùng khi Anna khủng hoảng tinh thần đi tìm cái chết đã được thể hiện một cách khó hiểu, không diễn tả được đoạn kết thúc.

-Phim Anna Karenina mầu 1997, hãng Anh – Mỹ xản xuất có hợp tác với Nga, đạo diễn Bernard Rose, tài tử Sophie Marceau và Sean Bean dài 108 phút (1 giờ 48 phút). Bernard Rose là nhà đạo diễn nổi tiếng người Anh đã thực hiện phim Immortal Beloved 1994 về cuộc đời nhạc sĩ Beethoven. Lần này Anna Karenina được quay hoàn toàn tại Nga, nhiều cảnh được thực hiện tại S. Petersburg, tại  các cung điện Nga Hoàng, một số lâu đài của giới quí tộc Nga như Cung điện mùa đông, Peterhof, lâu đài Menshikov…    một số cảnh được quay tại Mạc Tư  Khoa.

Bernard Rose, người thực hiện Anna Karenina 1997  đã cố gắng rất nhiều khi đem hết nhân sự sang tận kinh thành Saint Petersburg để thu vào ống kính những lâu đài nguy nga tráng lệ, những biệt thự sang trọng lộng lẫy. Ông làm sống lại cả một thế giới huy hoàng, xa hoa tráng lệ đã vang bóng một thời của giai cấp thượng lưu  thời Nga hoàng xa xưa. Tuy nhiên Bernard Rose không thành công nhiều nếu so với phim Immortal-Beloved của ông đã thực hiện mấy năm trước.   Giá trị của Anna Karenina 1997 phần lớn nhờ vào ngoại cảnh của thành St. Petersburg với những tam cung lục  điện xa hoa tráng lệ cũng như nhờ mầu sắc lộng lẫy của kỹ thuật tối tân. Đoạn cuối phim nhà đạo diễn bỏ quên một chi tiết, Anna sai người hầu mang thư cho Vronsky yêu cầu chàng về ngay nhưng bị từ chối, nàng nghĩ chàng đã hết yêu mình và tự kết liễu cuộc đời.

Sánh với phim Anna Karenina năm 1935 của Clarence Brown kể trên ta thấy Bernard Rose không tiến bộ hơn gì hơn có chăng là ở mầu sắc và hình ảnh lộng lẫy của những cảnh  thật tại một kinh thành tráng lệ. Phải nói rằng diễn xuất trong Anna Karenina 1997 thua kém xa phim của Clarence Brown quay 1935 rất nhiều. Ngoài ra vai Bá tước Vronsky đã được giao cho Sean Bean, một tài tử với ngoại diện thiếu vẻ hào hoa phong nhã, nó không đúng như trong trí tưởng tượng của người đọc.

Mặc dù tác phẩm của Clarence Brown chỉ là cuốn phim cổ điển quay từ 1935 bằng kỹ thuật đen trắng sơ sài nhưng giá trị diễn xuất và dàn cảnh của nó vượt xa phim của Bernard Rose. Greta Garbo, Fredric March và các tài tử khác  đã  cho ta thấy hình ảnh quan liêu phong kiến của các ông hoàng bà chúa thượng lưu phong kiến từ một trăm ba mươi năm trước.

Dù sao Bernard Rose đã cố gắng rất nhiều trong sự thực hiện phim  này để diễn tả thêm một lần nữa  tác phẩm bất hủ của văn hào Léon Tolstoi để làm sống lại cả một xã hội thời Nga Hoàng và cũng để khán giả ngược dòng thời gian nhìn lại nếp sống xa hoa tráng lệ xa xưa trong tiếng nhạc du dương của những cầm tấu khúc Tchaikovsky và Rachmaninoff.

Anna Karenina đã được quay thành phim nhiều lần chứng tỏ cho tới nay truyện  vẫn được nhiều người quí trọng. Các nhà đạo diễn cảm thấy chưa thoả mãn và họ muốn diễn đạt tác phẩm nhiều hơn nhưng hình ảnh không thể hiện được hết những ý nghĩa sâu sắc của cuốn tiểu thuyết vĩ đại về hạnh phúc, tâm lý, luận đề xã hội…  Trên thực tế phim không thể rung cảm người thưởng thức cho bằng tác phẩm.

Pages: 1 2 3