Không đi không biết Đồ Sơn…
Đồ Sơn
Năm cuối Đại học, năm thằng chúng tôi được gởi xuống Hải Phòng thực tập. Cơ hội ngàn năm có một để chúng tôi thực hiện giấc mơ “tắm biển Đồ Sơn”. Thời đó, tắm biển là một sinh hoạt sang trọng và xa xỉ. Công chúng bình dân miền Bắc ít dám nghĩ tới. Nhất là tắm ở bãi biển Đồ Sơn, Hải Phòng, thì chỉ có cỡ Ủy viên Bộ chính trị, Ủy viên trung ương, hay một chức vụ gì quan trọng xấp xỉ, hoặc những chuyên gia Liên Xô mới có thể thực hiện.
Khố rách áo ôm, tiều tuỵ, nhếch nhác, năm thằng sinh viên chúng tôi cuối cùng đến được Đồ Sơn sau gần ba tiếng đồng hồ đạp xe ngược gió từ thành phố Hải Phòng. Vừa ngấp nghé ở cổng bãi tắm, thì bị chặn bởi một tốp cảnh vệ, quân phục màu cứt ngựa, đội mũ kê-pi lưỡi trai, quân hàm xanh trên ve áo, vai khoác AK báng gấp, mặt cau có của người mắc chứng táo bón kinh niên. Dáng điệu hống hách, họ tra vặn, bắt hai thằng cận thị trong nhóm chúng tôi phải bỏ kiếng ra khi nói chuyện. Thẻ sinh viên, giấy căn cước của từng đứa tôi được săm soi một lúc lâu. Rồi chẳng có lý do rõ ràng, bọn họ đuổi chúng tôi ra khỏi khu vực với lời đe dọa nếu không tuân lệnh sẽ bị bắt giam, thu thẻ sinh viên, và giấy cảnh cáo gởi về trường.
Cả năm đứa lần đầu trong đời tận mắt thấy biển, rất háo hức, nên dù bị xua đuổi, cấm đoán, chúng tôi vẫn tìm ra cách để thực hiện cho được giấc mơ tắm biển của mình. Thế là cả bọn chọn một ghềnh đá hơi bằng phẳng, nằm xa khu vực có bảo vệ, để tắm.
Tôi còn nhớ lúc vừa ngâm mình xuống nước, thằng người Thái Bình, chắc là xúc động, tay nắm chặt, tự đấm vào ngực mình thùm thụp, mặt ngửa lên trời, miệng mếo máo đọc thơ Xuân Diệu, giọng như cảm kích lẫn sám hối.
“Anh không xứng là biển xanh
Nhưng anh muốn em là…”
“Vứt mẹ cái tâm hồn thi sĩ èo uột cải lương của mày cho chó nó gặm,” thằng người Nam Định gào lên không cho thằng Thái Bình đọc hết câu. “Vật lộn với sóng to, gió lớn, cảnh binh rình rập… Biển khơi hung hãn không phải là chốn đọc thơ. Mày có biết bơi không hả? Không thì đừng có ra xa, để con bạn gái mày khỏi rớt vào cảnh mồ côi người yêu..” Thằng Thái Bình cụt hứng không đọc thơ nữa.
Gió mỗi lúc một to, nước thủy triều dâng nhanh, những con sóng bạc đầu liên hồi đập vào vách đá. Bụng đói cồn cào, xem chừng sức chống đỡ không còn lại là bao, tôi lẳng lặng trèo lên bờ nghỉ. Một người đàn ông trung tuổi đang chăn bò gần đó, ghé lại bảo: tắm ở một nơi không có bãi cát rất nguy hiểm vì biển rất sâu, dễ chết đuối. Những cơn sóng to bất thình lình hoặc đẩy người ta đập vào đá ngầm, hoặc xô vào vách núi, có thể bị chấn thương. Tắm như vậy là một sự liều lĩnh đến ngu xuẩn.
Tôi chấp nhận lời khuyên của ông bằng cách mời ông một điếu thuốc, và kêu gọi bốn thằng trong nhóm nên kết thúc cuộc vui, trước khi chuyện bất trắc có thể xảy ra. Người đàn ông vừa hút thuốc vừa đọc cho tôi nghe bài thơ sau đây:
“Không đi không biết Đồ Sơn
Đi rồi mới thấy không hơn ở nhà
Đồ Sơn vừa nắng vừa xa
Suy đi tính lại ở nhà vẫn hơn”
Thoáng nghe, tôi thấy bài thơ mang dáng dấp của thể thơ “Bút Tre” đang rất thịnh hành ở những quán cóc, vỉa hè khắp miền Bắc bấy giờ. Ngôn ngữ giản dị, nhịp điệu nhẹ nhàng, dễ đọc, dễ hiểu, dễ nhớ, đặc biệt là tính mỉa mai rất sâu cay. Vì vậy, chỉ một lần nghe, đọng lại luôn trong trí tôi.
Vài năm sau đó, nơi một tỉnh miền Đông Nam Bộ. Đến nhậu ở một nhà người quen, tình cờ tôi được nghe lại bài thơ trên nhưng khác đi có một chữ:
“Không đi không biết Đồ sơn
Đi rồi mới thấy không hơn đồ nhà
Đồ Sơn vừa nắng vừa xa
Suy đi tính lại đồ nhà vẫn hơn”
Tôi không nhịn được cười. Tôi cười như chưa bao giờ được cười. Cô bạn người Nam không hiểu vì sao tôi cười, mặt cứ nghệch ra.
Của đáng tội, hồi mới vô Nam, nghe mọi người nói “ủi đồ”, “giặt đồ”, “ăn đồ”, “mua đồ cúng” tôi ngượng chín cả mặt, nghe riết mới thấy quen. Thật tình nếu bạn không lớn lên ở nông thôn miền Bắc thời xưa, bạn sẽ khó cảm nhận tài chơi chữ tuyệt cú mèo của người sáng tác bài thơ ấy.
Đầu đuôi thế này: Ngày xưa ông bà mình văn minh lịch thiệp, và tao nhã lắm. Họ không gọi bộ phận sinh dục của phụ nữ bằng tên tục, mà gọi là “Đồ”, nghe cho nó thanh. Hơn nữa, các cụ ngày xưa lại không quá tôn trọng bộ phận này như giới trẻ ngày nay. Thành thử nó thường bị đem ra mạ lị, và ví von với ngụ ý xấu, nhất là dùng để nguyền rủa những kẻ bất hảo. Thí dụ mấy bà trong xóm tôi thường hay chửi những đứa bẻ trộm mía, hoặc bắt trộm gà của họ như sau:
“Cha tiên sư bố nhà mày,
Mày ăn gà nhà bà có khác gì mày ăn đồ bà”
Kẻ trộm xưa khi nghe lời chửi này thì nhục nhã lắm, kinh tởm lắm, phát ói phát mửa ra, không nuốt nổi miếng thịt gà. Nhưng trộm thời nay mà nghe được cũng lời rủa này, hẳn rằng hắn sẽ rất khoái chí vì cả gà và đồ đều là hai món quý hiếm mà chỉ có ai lắm tiền nhiều của mới được thưởng thức.
Đến đây hẳn bạn hiểu ra, thay đổi từ “ở” thành “đồ”, đã làm bài thơ đạt đến mức hoàn hảo về cách chơi chữ, rất chu chỉnh cả về nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Cách trào lộng, cười đời đã đạt đến mức nghệ thuật, chẳng thua kém gì cụ Tú Xương.
Câu chuyện lại không dừng ở đó. Mấy năm sau nữa, tôi gặp lại một người bạn cũ từ Hải Phòng vào Sài Gòn. Tôi hỏi thăm anh về bến Bính, núi Đối, Kiến An, Tiên Lãng, Cát Bà, cốt chỉ để nhấm nháp lại chút kỷ niệm ngắn ngủi vể đất cảng Hải Phòng những ngày hàn vi của tôi. Ngờ đâu, tôi lại được nghe bài thơ ấy từ anh, nhưng không phải chỉ khác đi một chữ:
“Không đi không biết Đồ Sơn
Đi rồi mới thấy không hơn đồ nhà
Đồ Sơn như chiếc lá đa
Đồ nhà như chiếc bàn là Liên Xô”
Bàn là Liên Xô, to, nặng, dày- sản phẩm từng được ưa chuộng thời bao cấp.
Khỏi nói, tôi lại được dịp cười như chưa bao giờ được cười.
Cách chơi chữ “Đồ Sơn” và “đồ nhà” rất tài tình vẫn được giữ nguyên ở hai câu đầu. Còn hai câu cuối, với lối ví von so sánh vừa táo bạo, vừa ngỗ ngược là một chấm phá đến ngoạn mục. Lá đa lớn hơn lá tre, lá mít, nhưng nhỏ hơn lá chuối. Lá đa khá to nhưng mỏng manh, như gió thoảng qua, hời hợt qua loa, nhạt nhẽo, vớ vẩn, phù phiếm, chẳng thấm vào đâu. Còn bàn là, sao không là bàn là Nhật, hay bàn là Đại Hàn, mà lại bàn là Liên Xô. Bàn là Liên Xô ai không biết vừa to, vừa dầy, vừa nặng, dùng điện 220 Volt, cắm vô là nóng liền, là đâu thẳng đó, sơ xuất một chút là cháy áo, bỏng tay, lơ mơ còn bị điện giật cho toi mạng.
Nghệ thuật trào lộng, chơi chữ, mỉa mai, đạt đến đỉnh cao làm người ta cười sảng khoái. Nhưng với những thanh bằng liên tiếp cùng với những nguyên âm a: đồ nhà, lá đa, bàn là, dường như nó đã làm cho tiếng cười to lên rồi chợt nghẹn lại.
Những khi rảnh rỗi, trà dư tửu hậu với mấy thằng bạn cũ, chúng tôi vẫn đọc lại bài thơ này với những dị bản khác nhau, vừa để giải trí, vừa để cười đời, vừa để nói xấu vợ, vừa để nịnh vợ. Mấy bà xem ra cũng rất khoái nghe các lão chồng ngâm nga bài thơ này.
Bao năm tháng nhọc nhằn đã qua. Tôi đã được tắm biển Nha Trang, biển Long Hải, biển Vũng Tàu. Không có vệ binh ngăn cản. Sóng biển dạt dào, gió biển mặn mòi thương nhớ. Trời đất mêng mông, trai tài gái sắc phơi mình trong nắng gió bao la của biển cả. Nhưng chưa ở đâu tôi được nghe có những vần thơ như biển Đồ Sơn.
Không biết tác giả của những bài thơ trên là ai, người vùng nào, nhưng chắc chắn nó đã được viết ra từ Đồ Sơn, về Đồ Sơn, đậm đặc hương vị của bánh đa cua Hải Phòng.
© Trần Hồng Tâm
© Đàn Chim Việt
Chưa đi chưa biết đồ sơn
Đi rồi mới biết nó hơn đồ nhà
Đồ sơn là của quốc gia
Đồ nhà là của ông bà ngoại cho
Tran Hong Tam luon co nhung thong tin tao bao, bat ngo, va the hien rat hay.
Doc bai nay toi hieu them ve chu nghia Bac Ky.
Thưa tác giả và bà con,
Nhắc đến Lưu Quang Vũ,
tôi luôn nghĩ ngay tới vở kịch
để đời của anh, tựa đề cực lạ :
HỒN TRƯƠNG BA DA HÀNG THỊT,
Và với câu thoại bất hủ:
- Có những cái sai không thể sửa được,
bởi sửa lại chỉ là một sự chắp vá, tạm bợ …
Tốt nhất nên làm một việc thiện để sửa lại cái sai ấy !
Còn với Xuân Quỳnh
đong lại bài thơ bất tử
THUYỀN và BIỂN
như anh với em !
THUYỀN VÀ BIỂN
Nhạc: Phan Huỳnh Điểu
Thơ: Xuân Quỳnh
Chỉ có thuyền mới hiểu
Biển mênh mông nhường nào
Chỉ có biển mới biết
Thuyền đi đâu về đâu
Những ngày không gặp nhau
Biển bạc đầu thương nhớ
Những ngày không gặp nhau
Lòng thuyền đau rạn vỡ
Nếu từ giã thuyền rồi
Biển chỉ còn sóng gió
Nếu phải cách xa em,
Anh chỉ còn bão tố
Nếu phải cách xa em,
Anh chỉ còn… bão tố…!
====
Bình loạn:
Có lần tôi chở Phạm Văn Man, (cũng viết văn như Trần Ngọc Tuấn, với bút danh là Cu Li trên tờ Điểm Tin Báo Chí ở Plzen vùng Tây Tiệp và Diễn Đàn ở Praha, vào thời sau Cách Mạng Nhung cuối thập niên 80) sang Tây Tiệp ở vùng biên giới Tiệp – Đức thăm vợ chưa cưới.
Để mua vui và giúp tôi tỉnh táo lái xe trên đường xa quãng vắng, nhất là đang hường đến thành phố Plzen (tiêng Anh và Đức là Pilsen) vốn là nơi nổi tiếng làm bia, PVM đã đọc (chọc) chơi thơ Xuân Quỳnh như sau,
CHỈ CÓ BỤNG MỚI BIẾT
BIA ĐI ĐÂU VỀ ĐÂU
CHỈ CÓ BIA MỚI BIẾT
BỤNG MÊNH MÔNG NHƯỜNG NÀO
NHỮNG NGÀY KHÔNG CÓ BIAaaaaaaaaaaaaaaa
BỤuuuuuuuuuuNG CHỈ TOÀN NHỮNG ….. KÍiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiTTTTTTTTT
Tôi ngưng xe bò lăn bò càng ra cửa đến chảy nước mắt sống.
Giờ viết lại vẫn còn thấy hài vãi đái :-))))))) !!!
Lão Ngoan
Thưa tác giả và bà con,
Hồi bé sau khi đã di cư vào Nam 54 nhiều năm, lâu lâu có những buổi tụ họp đại gia đình lại nghe mẹ tôi cùng các bậc trưởng thượng trong gia đình nhắc đên những kỷ niệm ngày còn ở đất Bắc.
Các vị bác mẹ của tôi hay nhắc đến những bãi biển nổi tiếng thời đó, như Đồ Sơn, Sầm Sơn, rồi Bãi Cháy nữa.
Thú thiệt nghe như vịt nghe sấm và chả hình dung nổi các địa danh này ở nơi mô. Cũng như đọc truyện của Khái Hưng tả về mối tình đơn phương giữa một thanh niên ngư dân mới lớn tên Vọi, với một tiểu thư thị thành, xảy ra hình như ở bãi biển Sầm Sơn tỉnh Thanh Hóa.
Rồi đến khi xảy ra sự cố vợ chồng cùng con nhỏ của đôi văn nhân Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh, cả nhà bị tự nạn rất thương tâm, sau khi đi tắm biển Đồ Sơn về lại Hà Nội, tôi mới rõ hơn ĐS ở Hải Phòng.
Ngoài ra các vị còn nói đến tỉnh nhà Thái Bình có bãi bể Đồng Châu, không bằng một góc các thắng cảnh trên. Mãi sau này mình nhờ bản đồ vệ tinh Google mới nhìn rõ từ trên thường tầng không khí rọi thẳng vào nơi nước mặt đồng chua ấy, để định vị và xem rõ mặt thật ra sao.
Rồi thấy nó chả khác gì với một số bãi biển ở miền Nam, như vùng huyện Cần Giờ nơi con sông Sài Gòn đổ ra biển; hay nơi con sông Cửu Long đổ ra chín cửa sông lớn (Ba Lai, Trần Đề, Hàm Luông …) với những rừng tràm, đước, bần … bạt ngàn (tiếng Anh hình như gọi là loại cây mangroves, đặc điểm có chùm rễ nổi lơi khơi trên mặt nước khi thủy triều rút xuống) để giữ lại đất phù sa, tạo nên đồng bằng sông Hồng và sông Cửu Long như ai cũng rõ.
Muốn tìm hiểu kỹ hơn nên xem truyện ngắn hay cực KHU RỪNG MẮM của nhà văn miền Nam Bình Nguyên Lộc sẽ rõ ngay mọi sự, và hiểu thấu hơn cuộc sống của người dân ở vùng nước lợ.
Cũng như xem phim truyện CÁNH ĐỒNG HOÀNG mới rõ cuộc sống của nông dân Nam Bộ ở vùng Đồng Tháp Mười ra sao.
Xem phim tập truyền hình ĐẤT PHƯƠNG NAM của Trung tâm Nghe Nhìn (Thính Thị / Audio Visuel Centre) thành Hồ, phỏng theo tiểu thuyết ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM của Đoàn Giỏi, qua cố vấn làm phim Sơn Nam, ta mới thấy rõ vụ án Nọc Nạn về đât đai thời thực dân phong kiến ra sao ở miền Nam (chả khác gì vụ Đoàn Văn Vươn ở đầm Cống Rộc xã Vinh Quang huyện Tiên Lãng tỉnh Hải Phòng vừa qua)
Còn bài vè vui ở trên, hồi qua Mỹ họp bạn cùng lớp kỷ niệm sau khi tốt nghiệp đại học 20 năm (1974-1994), tôi được nghe anh bạn cùng lớp dẫn chương trình văn nghệ cây nhà lá vườn, đọc như sau khiến trong phòng rộng với hơn 500 khách (giờ thì các cô cậu sinh viên ngày cũ đều đã thành lão ông lão bà với đùm đề con cái quanh mình):cười ầm và hoan hô tưởng đến vỡ rạp:
ĐI ĐI CHO BIẾT ĐỒ SƠN
ĐI RỒI MỚI BIẾT KHÔNG HƠN ĐỒ NHÀ
ĐỒ NHÀ TUY CÓ HƠI GIÀ
NHƯNG LÀ ĐỒ THẬT HƠN LÀ ĐỒ SƠN
Cao hứng anh chàng còn nối tiếp
NẾU BIẾT RẰNG EM ĐÃ LẤY CHỒNG
ANH VỀ ANH CẮT BỎ TRÔI SÔNG
CÁ THA ĐI MÂT ANH NGỒI KHÓC
EM Ở BÊN CHỒNG CÓ … TIẾC KHÔNG
(đúng ra phải là CÓ … LẮC/móc H(m)ÔNG !)
Lão Ngoan
ĐỒ SƠN
Đồ sơn sơn ở bên ngoài
Làm sao quý được bằng đồ không sơn
Đồ không sơn là đồ không giả
Đồ thiệt thì cần “đếch” gì sơn
Nước sơn vốn lớp bề ngoài
Xanh, vàng, trắng, đỏ cùng hoài để che
Xấu che, tốt phải đem khoe
Đồ sơn là thế, chỉ khoe mã ngoài
Mong chi thế sự lạc loài
Biến thành đồ thật, thay vì đồ sơn !
NGÀN KHƠI
(05/3/12)
Không đi không biết Đồ Sơn
Đi rồi mới thấy không hơn đồ nhà
Đồ nhà tuy có hơi già
Nhưng là đồ thật, không là đồ sơn.
ĐỒ GIÀ
Đồ già hết trẻ nữa rồi
Ông đi biền biệt chỉ ngồi đồ sơn
Đồ già héo héo hon hon
Chưởi cha con bé đồ sơn lạ kỳ !
NON NGÀN
Chữ đồ còn có nghĩa là bản đồ, hay là hoạ đồ, dư đồ, hay la tấm hình nữa. You có nhớ câu thơ của Tú Xương khi ông ta nhìn tấm hình 3 thằng bạn chụp chung được chưng ngoài cửa tiệm ảnh ở Nam Định thời Pháp không? 3 thằng đó bạn thân với nhau và Tú Xương biết tụi nó có chung một con bồ và thường hay ghé thăm nhà con bồ đó. Sau khi nhìn thấy tấm hình của 3 thằng đó chụp chung, Tú Xương viết 2 câu thơ sau:
“Cử Thăng, huấn Mỹ, tú Tây Hồ,
Ba đứa chung nhau một cái đồ.”
Hai câu trước thì nên giữ nguyên, còn hai câu sau nếu ai có ý gì hay thì cứ đổi cho phong phú thêm.Hoặc như thế này:
Chưa đi chưa biết Đồ Sơn
Đi rồi mới biết không hơn Đồ nhà
Đồ Sơn chỉ bóng nước da
Đồ nhà tuy cũ nhưng mà xài lâu
Mấy bà xã nghe hai câu sau chắc cũng hài lòng lắm
Đồ Sơn thì tôi nghe danh lâu rồi, trong cuốn tiểu thuyết tiền chiến đầu tiên trong văn học VN, cuốn Tố Tâm của Song An Hoàng Ngọc Phách, có mô tả phong cảnh ở Đồ Sơn. Đó là khu du lịch của Pháp thành lập dưới thời thuộc địa. Sau khi nó trở thành đất XHCN thì chỉ có cấp bí thư mới có khả năng đến đó, tại mấy nơi đó thường dân không sống nổi với tàn dư của Pháp Ngụy đâu, nó đồi truỵ lắm. Chỉ có cán bộ mới trừng trị được chúng nó thôi. Ngày nay nó thành khu du lịch XHCN, xin hỏi đồng chí, gái ngoài đó có đẹp và ngoan không? Xin lỗi, mỗi khi nói chuyện về VN mình phải bàn tới những đề tài hết sức duy vật như thế mới thích hợp với thời đại KINH TẾ THỊ TRƯỜNG.
“Không đi không biết Đồ Sơn
Đi rồi mới thấy không hơn ở nhà
Đồ Sơn vừa nắng vừa xa
Suy đi tính lại ở nhà vẫn hơn”
hihi …. Thực ra 2 câu đầu phải viết là :
Không đi không biết Đồ Sơn
Đi rồi mới thấy không hơn Đồ nhà
Mới thực là thấm nghĩa Đồ Sơn
Đồ Sơn , sánh sao bằng ..” đồ nhà ” không bằng …chà… đồ…nhôm ! 3 chữ nầy do tụi miền Nam sau tháng 04 / 1975 nghèo quá xá..! bịa ra…. .
Cám ơn Bạn Tran hong Tâm có bài viết “dí-dỏm”.Hay!!