Mùa Xuân tỉnh nhỏ

Mùa Xuân Tỉnh Nhỏ là tên  cuốn phim cổ điển bất hủ của nền điện ảnh  Trung Hoa Dân Quốc quay năm 1948,  một năm trước khi bị mất nước vào tay Cộng Sản, tên Hán tự Tiểu Thành Chi Xuân 小 城 之 春, dịch sang tiếng Anh là Spring in a Small Town. Một truyện tình buồn và một bi kịch thời hậu chiến. Năm 2002 được Hoa Lục thực hiện lại (remake), tên tiếng Anh có đổi khác Springtime in a Small Town nhưng tên Tầu vẫn như cũ. Trên thế giới có nhiều phim hay được quay lại nhưng thường thì phim remake không bằng phim gốc (original).

Phim quay năm 1948, đen trắng do đạo diễn Fei Mu dựa theo truyện ngắn của Li Tianji, các tài tử Wei Wei, Shi Yu, Li Wei, Cui Chaoming, Zhang Hongmei, dài một tiếng rưỡi (85 phút). Tiểu Thành Chi Xuân đã được Hiệp Hội Điện Ảnh Hồng Kông năm 2005 đánh giá là cuốn phim hay nhất mọi thời đại của Trung Hoa. Ngày nay nó được coi như một trong những cuốn phim Tầu hay nhất (Il est aujourd’hui considéré comme l’un des meilleurs films chinois jamais réalisés, yahoo.fr). Từ sau 1949, phim  bị coi như văn hóa phản động mãi cho tới thập niên 1980, Văn Khố Điện Ảnh của Hoa Lục cho làm lại ấn bản mới, từ đó nhiều người đã được biết tới cuốn phim cổ điển này. Nhà đạo  diễn Wang Chao thuộc thế hệ thứ sáu của Hoa Lục cho biết ông rất thích phim Tiểu Thành Chi Xuân và hâm mộ nhà đạo diễn Fei Mu.

Hơn hai chục năm trở lại đây, Tiểu Thành Chi Xuân (1948) đã được nhiều người hâm mộ. Năm 2002 hãng phim của Hoa Lục và hai hãng phim Pháp Orly Films, Paradis Films, hãng phim Hòa Lan Fortissimo Films đã hợp tác bỏ vốn để quay lại cuốn phim xưa cũ này có lẽ  không ngoài mục đích bảo tồn văn hóa. Đạo diễn Tian Zhuangzhuang thực hiện với sự cộng tác các tài tử Hu Jingfan, Wu Jun, Xin Baiqing, Ye Xiaokeng, Lu Sisi. Phim mầu dài hai tiếng (116 phút), hơn phim cũ nửa giờ, năm 2002 được giải thưởng San Marcos tại Đại Hội Điện Ảnh Venice, năm sau 2003 được giải Don Quixote tại Đại Hội Điện Ảnh Quốc Tế Tromso, Na Uy.

Trước hết tôi nói về cuốn phim cũ đen trắng quay năm 1948. Truyện phim sẩy ra tại một tỉnh nhỏ năm 1946, sau khi cuộc chiến tranh Hoa -Nhật vừa kết thúc.

Sơ lược truyện phim

“Một gia đình quí tộc giầu có sau hoang tàn đổ nát của chiến tranh, tòa nhà chính đã bị bom đạn dập nát,  còn lại những phòng nhỏ hơn, gạch đổ lổng chổng ngoài vườn. Gia đình chỉ còn một người chồng bệnh hoạn Dai Liyan, cô vợ trẻ đẹp Yuwen, em gái Dai Xiu 16 tuổi, lão bộc  trung thành Lao Huang. Người chồng nói mình bị lao nhưng vợ chàng lại cho là bệnh tâm thần, anh hay cáu kỉnh nên hai vợ chồng ở riêng mỗi người một phòng . Hàng ngày cô em út đi học, người thiếu phụ đi chợ mua thuốc bắc cho chồng, rồi tựa cửa thêu thùa, cuộc sống gia đình không hạnh phúc bên người chồng do cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy. Cô em gái hằng ngày đi học, về trồng cây cảnh bonsai, thế giới của cô hoàn toàn khác anh Dai Liyan. Người chồng tiếc nhớ quá khứ, tiếc nhớ dinh cơ tài sản bị chiến tranh tàn phá rồi càng thêm bệnh.

Hai vợ chồng sống cách biệt, cả ngày thường không nói với nhau đến nửa nhời. Một hôm Dai Liyan bảo vợ:

-Tôi thấy mình chịu đựng quá nhiều, mình nên rời xa tôi, tôi tiếc nhớ quá khứ sản nghiệp ông cha. Lấy nhau tám năm, tôi bệnh hoạn sáu năm, tôi không muốn mình khổ vì tôi mãi.

Vợ hiền cúi đầu nói em đã quên chuyện cũ. Cuộc đời chị ngày nào cũng như ngày nấy.

Một hôm đẹp trời, Zhang Zhichen người bạn Dai Liyan sau mười năm xa cách từ phương xa tìm đến, cả hai vui mừng khôn xiết, được biết Zhang nay đã trở thành bác sĩ y khoa tại Thượng Hải, Dai chúc mừng bạn rối rít: Cống hỷ, cống hỷ !

Yuwen ra chào bạn của chồng và nhận ra chàng, nàng nói cho Dai biết đã quen Zhang, Dai chỉ tưởng hai người ở cùng tỉnh, nhưng thực ra họ đã là đôi tình nhân thắm thiết với nhau từ mười năm trước.

Ngày đầu nàng đem chăn mền, bình nước vào phòng dành riêng cho người bạn cũ, có lần nàng nhỏ lệ tiếc thương cho cuộc tình tan vỡ của hai người. Hôm sau bác sĩ khám bệnh cho bạn, chàng nói riêng với Yuwen, chồng nàng chỉ là bệnh tưởng, cần phải tắm nắng. Rồi bốn người cùng đi dạo chơi ngoại ô đổ nát, họ bơi thuyền trên sông. Sáng ngày thứ ba, Zhang và người yêu cũ hẹn nhau ra ngoài bờ thành tâm sự, nàng nhắc chuyện xưa.

Hôm sau Zhang khám bệnh chăm sóc Dai, khuyên bạn bớt nóng giận. Yuwen, vợ chàng nói với Zhang, lấy nhau một năm thì chàng bị bệnh, tình tình khó chịu cáu gắt luôn luôn, nàng tâm sự

-Em nghĩ tới anh, tim em vẫn dành cho anh, em thương hại Dai Liyan..

Nàng khóc với người yêu. Được chín ngày, Zhang xin ra đi nhưng Dai muốn chàng ở lại vui chơi với gia đình và cô em. Một buổi tối, Yuwen tới phòng riêng gặp Zhang, chàng lại muốn nàng không được lén lút  mà phải nói cho chồng biết, Yuwen đồng ý, nàng cũng ghen tỵ lại muốn chàng đừng vui chơi thân mật với cô em chồng. Một hôm Dai Liyan bàn với vợ để nhờ nàng mai mối cô em gái với Zhang, hai năm nữa cô bé sẽ lên 18 tuổi.

Hôm sau, Zhang và Yuwen hẹn gặp nhau bên ngoài, nàng nói lại ý của chồng muốn gả cô em cho chàng. Zhang đau khổ, họ than thổ cho cuộc tình tan vỡ của hai người mười năm trước.

Ngày sinh nhật thứ 16 cô em gái, gia đình cùng ăn tiệc, tối ấy Zhang và Yuwen quá chén say sưa. Dai Liyan để ý thấy hai người nhiều cảm tình với nhau rõ rệt. Tối ấy Yuwen tới phòng Zhang, chỉ trong gang tấc họ đã sa xuống hố sâu tội lỗi. Tối ấy cả ba người chồng, vợ, bạn đều không ngủ nổi. Dai ngỏ ý với vợ, anh nói muốn chết để nàng được hạnh phúc bên Zhang. Hôm sau người bạn muốn ra đi, Dai giữ lại và nói chàng nên ở lại để làm cho nàng hạnh phúc, nàng cần anh, Zhang tự nhận lỗi và nói Dai hãy tin tưởng nàng.

Dai uống thuốc quá liều định quyên sinh để hy sinh hạnh phúc cho bạn và vợ. Zhang cứu bạn rồi ra đi”

Một cuốn phim độc đáo, toàn bộ chỉ có đúng năm người gồm ba nhân vật chính, hai nhân vật phụ không hơn không kém, cốt truyện chỉ diễn ra trong khoảng hai tuần lễ. Có người cho đây là một vở kịch nhiều hơn là điện ảnh. Cuốn phim thể hiện một bi kịch thời hậu chiến với tình yêu, tiếc nhớ, đau khổ, hy sinh, đạo lý và tràn trề tình thương đồng loại. Nhân vật chính Yuwen người đàn bà bất hạnh giam hãm cuộc đời ảm đạm, thê lương bên người chồng bệnh hoạn, cáu kỉnh. Dai Liyan người chồng bệnh tưởng, tiếc nhớ quá khứ, đau khổ vì mất mát do binh đao khói lửa gây ra, Zhang nhà trí thức tiếc nhớ mối tình tan vỡ thời  thanh xuân không thể nào lấy lại được.

Họ là nạn nhân của chiến tranh, của hủ tục lỗi thời, chạy loạn lưu lạc hết nơi này sang nơi khác, bèo hợp rồi tan, sau mười năm xa cách gặp lại nhau trong hoàn cảnh éo le ngang trái. Zhang gặp lại người yêu Yuwen nay kéo lê cuộc đời bất hạnh bên người chồng cũng đau khổ như nàng, họ đều là những người đau khổ.

Gặp lại nhau, Zhang mới biết người yêu nay lại là vợ của bạn chàng. Mười ngày sau, hai người cùng dạo chơi ngoài bờ thành đổ nát, họ nói chuyện xưa, chàng tiếc nhớ quá khứ mười năm trước đây, và đổ lỗi cho mẹ nàng đã không chấp nhận chàng, nàng bảo

-Bây giờ mẹ em mất rồi

Zhang đáp:

-Nhưng em đã có chồng, anh tiếc hồi xưa đã không nhờ người mai mối để bây giờ….

Mới đầu Dai Liyan tưởng bác sĩ Zhang và vợ chàng chỉ là người cùng tỉnh, chẳng bao lâu sự thật phơi bầy trọn vẹn nhất là tối hôm sinh nhật cô em gái. Dai Liyan đã tìm ra lối thoát để gỡ nút cho mối tình bộ ba éo le ngang trái này. Tối ắy chàng bảo vợ:

-Tôi thèm được như Zhang, tôi ghen tỵ với hắn, hắn khỏe mạnh, yêu đời, từ ngày anh ấy đến đây nhà đầy sinh khí. Những năm gần đây tôi đã khiến cho mình sống trong tuyệt vọng, tôi thật chẳng xứng đáng làm chồng của mình. Tối hôm nay thấy mình uống rượu, thấy mình hạnh phúc, mình còn trẻ, tôi gần như quên rằng mình là vợ. Tôi nghĩ không xứng đáng làm chồng của em, tôi chỉ mong chết sớm để em bớt khổ. Mình còn yêu Zhang hay không? Mình cứ nói thật cho tôi biết, cứ nói thật đi!

Yuwen chỉ đáp

-Tối nay sao mình nói nhiều với em thế?

Hôm sau Zhang ngỏ ý muốn ra đi, Dai Liyan giữ bạn lại nhưng chàng ta nói

-Tôi ở lại đây cũng chẳng giúp gì được cho anh.

Dai Liyan bèn nói thật.

-Anh ở lại đây vì nàng hơn là tôi, nàng cần anh, có anh nàng sẽ hạnh phúc hơn, vì tôi mà nàng đã chịu nhiều đau khổ.

Khi Dai đã nói hết sự thật, Zhang ra giọng u sầu bảo

-Anh hãy tin ở nàng, chính tôi đã cư xử không đúng cương thường đạo lý, tôi xin chịu mọi trách nhiệm chứ không phải nàng.

Giọng chàng u buồn khó tả, Zhang muốn nói nàng vẫn giữ trọn đạo phu thê để bạn yên tâm, Yuwen không phải là người đàn bà phản bội.

Hôm sau Dai Liyan thấy hai người nói chuyện xa xa ngoài đường lộ, lần này người chồng quyết định gỡ nút cho mớ bòng bong của cuộc tình tay ba ngang trái. Tối ấy chàng uống thuốc quá liều hôm sau mê man bất tỉnh trước sự lo âu hốt hoảng của tất cả mọi người. Anh quyết hy sinh cho hạnh phúc của bạn và và vợ hiền để đền bù những nỗi khổ mà họ đã chịu đựng từ mười năm qua.

Yuwen khóc lóc năn nỉ Zhang cứu chồng, chàng chẩn bệnh chích thuốc Dai Liyan bình phục.

Người khách ra đi, hành lý trên tay, hẹn mùa xuân năm sau trở lại.

Nhờ hai tài tử chính trong phim đã trổ hết tài nghệ khiến vở bi kịch nhuốm vẻ não nùng u ám. Wei wei đã diễn tả tuyệt vời thân phận người đàn bà đau khổ tưởng như không ai có thể thay thế được vai này. Tài nghệ của Li Wei trong vai bác sĩ Zhang cũng diễn tả không kém phần thê lương ảm đạm, chàng thể hiện sự dằn vặt nội tâm giữa hoàn cảnh mối tình bộ ba ngang trái.

Dian đã gỡ nút cho tấn bi kịch bằng sư hy sinh cao đẹp nhưng bất thành, anh đã được Zhang cứu sống để rồi cuối cùng bạn đã ra đi, truyền thống luân lý đã ngăn cản chàng và Yuwen không sa vào con đường tội lỗi.

Tâm lý nhân vật sâu sắc, nhà đạo diễn và các vai chính đã diễn tả một cách phong phú nội tâm đau khổ của ba nhân vật chính cũng như sự giằng co giữa tình yêu, tình bạn và luân thường đạo lý trong một tình huống éo le.  Kết thúc cuốn phim quá đẹp khi người lữ khách ra đi để giữ lại hạnh phúc cho bạn, cho người yêu và gìn giữ luân thường đạo lý.

Như đã nói trên, nhiều phim hay đã được thực hiện lại như Bẩy Người Hiệp Sĩ 1954 của Nhât đã được quay lại khoảng 6 lần, phần nhiều của Mỹ.

Sau khi chiếm được Trung Hoa năm 1949, chính quyền Cộng Sản cấm đoán những sáng tác nghệ thuật của địch mà họ cho là phản động, nhưng với tinh thần đổi mới cởi mở, Hoa lục đã cho chiếu lại TiểuThành Chi Xuân từ thập niên 80. Cuốn phim đã được khán giả tán thưởng và đã được thực hiện lại năm 2002. Người Tây phương cũng đánh giá cao nghệ thuật cuốn phim cổ năm 1948 của Trung Hoa Dân Quốc nên hai hãng phim Pháp, một hãng Hòa Lan đã hợp tác góp vốn với hãng phim Hoa Lục để làm sống lại đóa hoa xinh đẹp của nghệ thuật thứ bẩy này. Các nhà làm phim nghĩ rằng với kỹ thuật tối tân hiện đại họ có thể làm cho phim hợp thời hơn, hay hơn phim cũ.

Phim mới 2002 do đạo diễn Tian Zhuangzhuang thực hiện hơn phim cũ 1948 một số phương diện như hình ảnh, mầu sắc, ánh sáng, âm thanh, nhạc đệm… nói chung là những tiến bộ về kỹ thuật. Truyện phim 2002 được Ah Cheng viết lại dài hơn, sửa đổi nhiều chi tiết nhỏ, nhà đạo diễn Tian bỏ lời kể chuyện của Yuwen nhân vật chính nhưng nói chung quay gần sát nội dung phim cũ.

Mặc dù phim mới 2002 được hai giải thưởng quốc tế khiêm tốn, qua thăm dò đã được khán giả  đón nhận nồng nhiệt khắp nơi như một tác phẩm thành công nhưng xem ra nghệ thuật không bằng phim cũ.

Tôi xem phim mới qua DVD rồi lên youtube (http://www.youtube.com/watch?v=F-cxVGRB5s8) xem lại phim cũ quay 1948 để có dịp so sánh hai nền nghệ thuật cũ và mới này. Nhà đạo diễn tuy có kéo dài thêm nửa tiếng nhưng cũng không đóng góp gì thêm nhiều cho tác phẩm về mặt nghệ thuật trái lại còn có biểu hiện thụt lùi hơn trước.

Nhìn chung nhà đạo diễn và các tài tử trong phim mới đã không diễn tả được kịch tính thê lương của truyện phim. Cụ thể hơn, sự dàn cảnh sắp đặt của nhà làm phim cũng như diễn xuất các tài từ đã không thể hiện được cả về nội tâm cũng như ngoại cảnh một truyện tình buồn lồng trong hoang tàn đổ nát của thời hậu chiến. Cảnh Dai Liyan tâm sự với vợ và bạn Zhang, những sự thật phũ phàng, tâm sự u uất của Zhang đã được thể hiện nhạt nhẽo không gây được xúc động cho người thưởng thức.

Một chi tiết nhỏ ở cảnh cuối phim cũ khi người khách trọ ra đi, cô em gái, bác gia nhân tiễn chàng ra ga, nghệ thuật đơn sơ cũa Fei Mu đã để lại trong lòng khán giả nỗi buồn man mác trước cảnh biệt ly, người vợ vẫy chồng lại cùng đứng nhìn người bạn ra đi biền biệt. Nhà đạo diễn Tian trong phim remake 2002 đã thay đổi kết cục nhưng với chiều hướng nghệ thuật đi xuống khi để người chồng tỉa cành trong vườn, người vợ đem khăn cho chồng lau mặt, nó đã khiến cho cảnh sinh ly thành vô nghĩa làm hỏng  đoạn kết buồn.

Diễn xuất điêu luyện của các tài tử chính trong phim cũ vượt trội hẳn hơn phim remake, Wei Wei đã diễn tả sâu sắc nội tâm người đàn bà đau khổ, diễn xuất của cô vượt xa Hu Jingfan cùng trong vai người vợ. Tài nghệ tuyệt vời Wei Wei vai Yuwen và Li Wei vai Zhang đã để lại trong lòng khán giả một nỗi buồn mênh mang, một niềm thương cảm triền miên cho số phận long đong của họ.

Về ngoại cảnh, những đống gạch vụn ngoài vườn, vết thương chiến tranh còn để lại trong phim đen trắng đã kết hợp hài hòa với tâm trạng u uất của người chồng tiếc thương quá khứ huy hoàng của gia đình nay đã bị chiến tranh hủy hoại nhưng ngoại cảnh của đạo diễn Tian trong phim mới không thể hiện được gì ngoài những vườn rau tươi mát ven sông, bờ cỏ xanh thi vị. Ngoài ra nhà đạo diễn Tian sơ xuất khi chọn cô Lu Sisi, một cô gái còn quá nhỏ, chỉ vào khoảng 13 tuổi đóng vai một cô 16. Với kỹ thuật và phương tiện tân tiến nhà đạo diễn đã cố gắng rất nhiều để đổi mới một tác phẩm cổ điển trở nên hợp thời hơn, hay hơn nhưng như đã nói trên ông đã không thành công gì nhiều cho lắm.

Như thế kỹ thuật có thể tạo cho nghệ thuật một bộ mặt mỹ lệ hơn được hay không?  Nó có thể thay đổi giá trị những tác phẩm xưa cũ lỗi thời bằng kỹ thuật hiện đại, phương thức tân kỳ hay không?

Thực tế chứng tỏ rằng nhiều phim mầu hiện đại remake đã không mang lại kết quả như ở đây, cuốn phim xưa cũ từ 65 năm trước của đạo diễn Fei Mu nay vẫn được giới phê bình và các nhà làm phim nhìn nhận là một trong những tác phẩm tuyệt diệu nhất mọi thời đại của nền điện ảnh Trung Hoa.

© Trọng Đạt

© Đàn Chim Việt